In de krant van vandaag, 16 november, staat een kaart van Europa, die aangeeft in welke landen een neen aan Europa overweegt op een ja. De kaart baart me zorgen, omdat het niet alleen gaat om "neen aan Europa", maar om een neen aan een cluster van thema’s, waarover wij hier gesproken hebben: migratie, integratie, openheid, vertrouwen. Ook is in veel neen-landen de kerk prominent aanwezig: Polen, Hongarije, Italië, Frankrijk, Engeland. Dat wijst mij er op dat er ook discussie is in het christendom over het project christelijke kerk. In onze kerk zit er steeds meer spanning. Enerzijds is er een flank die gaat voor identiteit en opkomt voor het verdedigen van onze wortels, onze waarden. Daar zit ook schrik onder en weerstand en gevoelens die leiden naar exclusie. Die flank heeft de wind in de zeilen en gebruikt het christen-zijn om de defensieve kant op te gaan. Anderzijds is er de flank die zegt: wij zijn christenen en dus gaan wij voor verbinding, voor inclusie, voor zorg, en gaan wel én doelbewust voor integratie en solidariteit. Ook deze flank zit sterk in onze christelijke familie, maar is vandaag in de minderheid. Gelukkig is er voor deze flank een grote figuur om zich aan op te trekken: paus Franciscus. Hij legt de kaart van openheid, zorg, vertrouwen en solidariteit heel duidelijk bovenaan. Dat maakt hem niet populair. Ik denk dat er de laatste decennia geen paus is geweest die zoveel modder over zich heen krijgt dan hij.
Ten tweede denk ik dat er in heel het discours van verbinding en weerstand tegen exclusie een grote rol is weggelegd voor het onderwijs. Als het ergens gebeurt en met een wissel op de toekomst, dan is het in het onderwijs. Waar gebeurt vandaag dat naar elkaar toegroeien? Waar gebeurt dat openheid creëren, begripvol leren luisteren en uitspreken? In een klas- en een schoolgebeuren. Het katholiek onderwijs is sterk aanwezig in het globale onderwijsveld. Je kan er veel over zeggen, zwakke en sterke punten opnoemen. Maar als er één punt is waar onze scholen sterk scoren en die wissel op de toekomst pakken dan is dat: het open en zorg dragende beluisteren van elkaar. Ik hoop dat de ja-neen discussie in Europa niet polariserend en verdelend gaat werken in ons onderwijs. Want ik heb er wel wat zorg voor hoe snel die ideologische discours zich ook daar zouden kunnen gaan vertalen naar katholieke scholen die zeggen: we gaan voor excellentie en topprestaties, zendt uw heel goede kinderen maar naar ons. Integratie en inclusieve zorg voor kinderen, daar zouden we als katholiek onderwijs samen toch ook voor moeten blijven optrekken.
Ik sta ook nog even stil bij de zaligsprekingen. Ze mogen terecht wat meer uit de verf komen. Gelukkig de armen van geest, gelukkig die verdriet hebben, gelukkig de zachtmoedigen, gelukkig die barmhartig zijn, gelukkig die hongeren en dorsten naar gerechtigheid, gelukkig die zuiver van hart zijn, gelukkig die vrede brengen en tenslotte gelukkig zij die vervolgd worden vanwege van de gerechtigheid. In deze uitspraken zitten twee autografische elementen in. Het is ten eerste heel autobiografisch wat betreft het leven van Jezus zelf. De zaligsprekingen vertellen op de eerste plaats over zijn leven en over hoe Hij zich van binnen voelde, als iemand die: vrede wilde brengen, zachtmoedig wilde zijn, zuiver van hart wilde zijn. De andere laag is de autobiografie van de kerkgemeenschap. Van in de kerkgeschiedenis van de eerste eeuwen vind je dit terug als een rode draad, bij de zwakke gelovigen Dat zijn zij, die in de betekenis van de zaligsprekingen, in de zwakke positie terecht waren gekomen omdat ze hongerden en dorstten naar gerechtigheid, omdat ze barmhartig, zachtmoedig wilden zijn, verdriet wilden lijden omwille van de gerechtigheid.
Dat verhaal van de zaligsprekingen mogen en kunnen we als gemeenschap verder schrijven. De overtuiging van Jezus is dat daaruit vreugde te halen is. En dat is anders dan de neen-cultuur. De bitterheid en weerstand die daar onder zit, staat gelukkig zijn in de weg. Er zijn ook zoveel andere symptomen van dat gebrek aan vreugde, dankbaarheid, jovialiteit in onze samenleving. Je ziet een geforceerd zoeken naar een soort geluk, naar welstand ja, maar voelt men zich daar gelukkig in? Er dan komt het evangelie met de omgekeerde boodschap. Ben je op zoek nar vreugde, dan duiden de zaligsprekingen een ander parcours aan.
In onze cultuur hebben wij de zending om een weg naar vreugde te vinden, die samenhangt met een ja, niet met een cultuur van neen. Maar op die vreugde en ja staat wel degelijk een kostprijs. Een voorbeeld van iemand die de prijs heeft betaald, is pater Charles Deckers. Hij was afkomstig uit Antwerpen en werd als witte pater uitgezonden naar Noord-Afrika. Hij is met drie van zijn confraters door een terrorist neergeschoten. Voor mij sluit zijn levensgetuigenis aan bij de laatste zaligspreking over vervolgd worden vanwege de gerechtigheid. Op 8 december 2018 wordt hij in Algerije zalig verklaard. Zo’n figuur ook wat meer uit de verf laten komen, kan ook voor ons inspirerend zijn.
Ik sluit af met dank voor uw inzet, om op zoveel verschillende plaatsen te werken, niet aan een neen, maar aan een ja, waar inderdaad de kostprijs opstaat van de zaligsprekingen en die van het evangelie.
