De Trefdag van Attent van 25 maart 2023 vond plaats in de namiddag en startte met broodjes. Het bleek een keuze die in de smaak viel en ook de sfeer zette voor een warme en betrokken deelname van 75 aanwezigen.
Voorzitter Luc Braeckmans schetste kort de voorgeschiedenis van de trefdagen. In 2013 vond de denkdag “Profetisch kerk-zijn in de samenleving van vandaag" plaats. Twee vragen stonden centraal: Hoe versterken we diaconie en solidariteit in het bisdom Antwerpen? Hoe brengen we geëngageerden op het brede veld van de maatschappelijke inzet dichter bij elkaar? De dag leverde alle inhoud op waarmee in 2014 een nieuw diaconaal netwerk tot stand werd gebracht: de eerste Trefdag van Attent was een feit. In 2019 richtte Attent drie werkgroepen op : Ecokerk, Migratie Diversiteit Gastvrijheid (MiDiGa) en Presentie. In 2021 werd de werkgroep Rouwzorg Attent opgericht.
Nu was het aan de werkgroep Presentie om de vruchten van enkele jaren intens werken voor te stellen. In de visietekst van 2019 werd dit als volgt omschreven: “In overleg met haar partnerorganisaties, wil Attent met ’presentie’ als ideeëngoed, spirituele grondhouding en daaruit voortvloeiende methodieken een meerwaarde bieden voor organisaties, pastorale eenheden, gelovigen en kerkelijk (bisdom) beleid. De werkgroep wil dat doen door de vaak gehanteerde reglementeringen en verzakelijking, en de daarbij behorende negatieve spiralen, om te buigen tot een positieve en hoopvolle aanwezigheid van de kerk in de samenleving”.
De Trefdag ging concreter in op vragen als: Wat is presentie? Waarom is het zo bijzonder? Wat kunnen we er als kerk en als samenleving van leren? Tenslotte werd het boek “Presentie: Samen mens worden” voorgesteld, vanuit de wens dat hiermee verder aan de slag zal worden gegaan.
1. Leren van presentie - Leven door presentie
Ina Koeman, geboren in het Nederlandse Zaandam, raakte verbonden aan het Protestants Sociaal Centrum in Antwerpen, eerst als coördinator, daarna als stadspredikant. Ze richtte zich vooral op de mensen waar het in presentie om te doen is: mensen aan de rafelrand van de maatschappij. Bij gelegenheid van haar pensioen stelde de protestantse kerk een ‘Presentieprijs’ in die haar naam kreeg. Mia Dickmans, sociaal werker en gezinswetenschapper was docent en praktijklector op UCLL en is vormingswerker Presentie. Ze is nu actief als voogd van Niet Begeleide Minderjarige Vluchtelingen en coördineert een buddyproject voor Anderstalige Nieuwkomers in Tienen. Op de Trefdag vertelden ze beurtelings wat presentie voor hen is en hoe ze er mee omgaan. Meer lezen? Klik hier.
2. Presentie omarmen
Na de workshops stelde Chris Smits het boek “Presentie: Samen mens worden” voor. Chris is bij Attent vrijgesteld als coördinator voor de ontwikkeling van presentieplekken in het bisdom Antwerpen. Ze is als presentiebeoefenaar zelf ook ‘present’ in verschillende presentieplekken verspreid in het bisdom, onder meer het Onderweghuis in Hulshout. Op die plek zullen de kunstwerken van Katrien Schillemans die de kaft van het boek sieren, een ereplaats krijgen. Dit wijst er meteen al op dat het boek het werk is van velen, die in het boek een concreet gezicht geven aan de presentiegedachte.
Chris Smits overliep niet de inhoud van het boek, maar pleitte voor meer presentie door onze kerken. Meer lezen? Klik hier.
3. Tien reflecties bij het boek
Tamara Lavaert, sociaal werker, was negen jaar straathoekwerker in Antwerpen. Concreet betekent dat: de straat optrekken en op pleinen, in cafés, wassalons, vzw’s en andere plekken op zoek gaat naar mensen in een kwetsbare positie, en met hen een relatie aan. Nadat het straathoekwerk werd afgeschaft in Antwerpen werkte ze bij SAAMO, samenlevingsopbouw, aan warme en toegankelijke buurtwerken. Sinds een jaar werkt ze bij SAM, steunpunt Mens en Samenleving. SAM is gericht op al wie als professional maatschappelijk kwetsbare mensen ondersteunt. Dit werk brengt Tamara opnieuw bij het straathoekwerk, omdat ze straathoekwerkers en mensen die outreachend werken mag vormen en ondersteunen.
Zelf leerde ze de presentietheorie een jaar of twintig geleden voor het eerst kennen. Haar eerste ervaring deed ze op tijdens een stage. In een opvangcentrum zat ze ’s middags mee aan tafel. Zo zat ze ook bij een gast, die nooit een woord zei. Ze vertelt: “Een hele uitdaging voor een hyperkinetische, enthousiaste, net afgestudeerde sociaal werker. Ik trok op een gegeven moment toch mijn stoute schoenen aan en vroeg: vind je het eigenlijk wel OK dat ik hier zit? En de man zei: zeker wel, ik apprecieer het enorm, maar je moet leren zwijgen. En dat was voor mij een boodschap, die ik altijd heb meegenomen. Het voorval gaf me aan dat er iets was in mijn opleiding dat ik ofwel nooit begrepen had ofwel er aan ontbrak. Achteraf pas kreeg dat een naam: presentie.”
Voor haar reflectie haalde ze uit het boek tien zinnen die haar raakten en waarbij ze extra toelichting geeft. Meer lezen? Klik hier.
4. Reflectie door bisschoppelijk vicaris Bruno Aerts
“De eerste boeken overhandigen, dat is voor mij ook teken van dankbaarheid”, lichtte Chris Smits toe. “Dankbaarheid voor het boek en het mooie samenwerken”. Ze overhandigde ook een boek aan bisschoppelijk vicaris Bruno Aerts en drukte de wens uit dat onze kerk er echt mee aan de slag gaat. De vicaris kreeg het woord.
Een terugblik geven op de hele dag, was voor hem onmogelijk geworden, omdat er een begrafenis was tussengekomen van de voorlaatste Zwartzuster van Antwerpen. Ze overleed net voor 99 jaar zou worden en daarmee wordt meer dan zeshonderd jaar aanwezigheid van Zwartzusters in Antwerpen afgerond. Toch is er verband met het thema Presentie. Hij licht toe:" De zuster leefde voor een ideaal, gebaseerd op Augustinus en op de opdracht die ze hadden vooral gericht op zorg voor besmettelijk zieken. Hun vraag is een vraag uit de presentie: hoe bereik je mensen die door het ziekteproces totaal geïsoleerd geraken, en waarvoor zelfs de juridische verplichting tot isolatie bestaat? En dat doorheen alle tijden. Tot op het einde heeft ze er altijd voor gezorgd dat ze de idee van aanwezigheid bij een zeer moeilijk te bereiken groep mensen – denk ook aan aids en andere besmettelijke ziektes - aan de orde bleef stellen".
Dat sluit nauw aan bij het verhaal, waarover het op deze Trefdag is gegaan: hoe kun je een aanwezigheid hebben bij mensen die belast zijn met niet alleen een medisch maar ook nog eens een sociaal kader dat rond hen is gemaakt, tot op de dag van vandaag? Want je kan niet zeggen dat we bevrijd zijn van besmettelijke ziektes en van de taboesfeer die er rond een aantal ziektes hangt. Corona heeft ons duidelijk gemaakt dat we niet de illusie moeten hebben dat het zal stoppen, eerder integendeel. De vraag vanuit die zorg om toch dicht nabij te kunnen zijn, vind ik hier terug. In dat opzicht is het voor mij vandaag één en dezelfde dag”.
Hij wees er op dat het vorige boek van Attent al dateert van 2017 en drukte zijn dank uit aan Rita Boeren, Chris Smits en Ina Koeman voor het boek dat nu op tafel ligt. Hij dankte ook Mia Dickmans en Tamara Lavaert om vanuit hun achtergrond het brede kader te brengen, gebaseerd op het pionierswerk van Andries Baart. Zelf kreeg hij ook nog les van Andries Baart, toen hij jaren terug actief was in een ziekenhuis in Nederland. “Het is voor mij altijd een kader gebleven en een uitgangspunt. Want presentie is ook flexibel en is toepasbaar zoals je dat zelf kan en wil inzetten.”
Hij hoorde ook de opdracht goed van Chris Smits om als kerk met het boek aan de slag te gaan. “De pastorale interpretatie is vandaag al degelijk aanwezig,” zei hij, “en ik ga er van uit dat die verder gezet mag worden en zich nog verder mag verspreiden. Daarbij ben ik ook blij met het idee van de ‘kleine goedheid’, die hier naar voor kwam en die ook wat verder mag groeien, ook omdat het een begrip is dat zich moeilijk laat vatten in een systeem. Want wil kleine goedheid goed werken dan moet het anoniem en trouw gebeuren. Net dat maakt het lastig in een samenleving waar alles overgeregulariseerd is en waar geëist wordt dat alles in overzichtelijke kaders zit.” Hij dankte iedereen en besloot dat de dag voor hem is als een “levend getuigenis, waarmee het evangelie wordt vertaald en daar gaat het om.”
Redacteur: Rita Boeren
