Op 11 november 2021 gaf Paul Lansu, bestuurslid van Pax Christi International een toespraak tijdens de herdenkingsplechtigheid van Wapenstilstand voor de gemeente Kasterlee. Hij hield er een stevig pleidooi tegen oorlogsvoering. “Elke oorlog maakt dat de wereld erger eraan toe is dan voorheen”.
“Nooit meer oorlog”, zo klonk duidelijk de boodschap na het einde van de Eerste Wereldoorlog. Op donderdag 11 november 2021 staat de mensengemeenschap opnieuw stil bij het einde van de Eerste én Tweede Wereldoorlog uit de vorige eeuw. Wapenstilstand.
De Tweede Wereldoorlog (WWII), 76 jaar geleden, was de grootste in de geschiedenis toen zo’n vijfenvijftig miljoen levende mensen in lijken veranderde. In geen andere oorlog zijn er meer of zelfs bij benadering evenveel mensen omgekomen. WWII (39-45) was een totale oorlog waarbij alle middelen die de staten ter beschikking stonden werden gemobiliseerd en ingezet.
Bij een totale oorlog is ook de burgerbevolking actief betrokken, omdat de industriële capaciteit wordt ingezet. Het aantal doden en slachtoffers van beide oorlogen zijn ontelbaar. De schade aangericht onoverzichtelijk en de wederopbouw ging gepaard met vele menselijke drama’s.
Veel van de bloedigste oorlogen uit de geschiedenis waren uitputtingsoorlogen. Vijandelijke naties doen een aanslag op hun begroting om een wapenwedloop te bekostigen, waardoor ze allebei armer maar niet veiliger worden.
De Tweede Wereldoorlog was, in elk geval in Oost-Europa en in China, een volkerenoorlog, en niet alleen een oorlog tussen legers, en daarbij een oorlog waarin burgerdoden niet slechts een ongelukkig bijproduct waren.
Vooral in Oost-Europa was het aantal burgerslachtoffers dat werd gemaakt verbijsterend: in Joegoslavië minstens een miljoen burgerdoden; en in Rusland, het epicentrum van de civiele catastrofe, zo’n zestien miljoen burgerdoden, onder wie meer dan een miljoen joden. En genocide als oogmerk was een belangrijke factor in deze massamoorden op voor het merendeel weerloze burgers. Alleen al de Holocaust eiste meer burgerslachtoffers dan er in de Eerste Wereldoorlog in alle landen en aan alle fronten te betreuren waren.
Het was de industriële dimensie van beide oorlogen die dodelijk maakte. In de Eerste Wereldoorlog vielen soldaten door het onophoudelijk geratel van machinegeweren die vijfhonderd personen per minuut afschoten. De Tweede Wereldoorlog werd gevoerd in een verder gevorderde industriële periode. Gevechtsvliegtuigen, pantservoertuigen en radiocommunicatie braken door rigide formaties heen en maakten snellere troepenverplaatsingen mogelijk.
Groeien naar vrede
Vanaf de jaren zestig van vorige eeuw werd oorlog niet langer gezien als een natuurlijke toestand. Mensen in het Westen leefden in een welvaartstaat, niet in een land dat in staat van oorlog verkeerde; vuurkracht was niet de enige index van nationale kracht, strijdvaardigheid was niet meer de belangrijkste maatstaf om de waarde van mannen te bepalen.
In plaats daarvan was consumptie, niet agressie, een teken dat je succes had, en werd vooruitgang gemeten in aantallen scholen, niet aantallen kazernes. Aandacht ging naar onderwijs en wetenschap en minder aan defensie. Uitgaven voor defensie was geen politieke prioriteit meer. In die periode maakte het aantal dienstweigeraars dat vervangende dienst verkoos boven militaire dienst een spectaculaire stijging door.
Het is vanuit de traumatische ervaringen van twee wereldoorlogen dat internationale akkoorden en mensenrechten zijn gegroeid die het humanisme moesten veiligstellen voor toekomstige generaties. Humanisme stoelt op de erkenning in woord en daad van de waardigheid van elkeen als lid van de mensengemeenschap, wereldwijd.
Verbod op kernwapens
Het Westen kent drie kernwapenstaten: de Verenigde Staten, Engeland en Frankrijk. Azië telt vijf atoomstaten: Noord-Korea, China, Rusland, India en Pakistan. En dan heb je nog (Iran?) en Israel in West-Azië.
Azië herinnert er ons aan dat we sinds Hiroshima (1945) leven in het nucleair tijdperk. Het is beangstigend dat tussen deze atoommachten gevaarlijke conflicten broeien. Het wantrouwen dat ontstaan was kort na WWII heeft een duizelingwekkende wedloop in kernwapens gegeven en leidde tot de opbouw van een volkomen zinloos kernwapenarsenaal.
Kernwapens hebben nog nooit bescherming gegeven aan de mensheid, integendeel, doordat zij bestaan vormen zij een bedreiging. Nucleaire afschrikking is ontoereikend om alle uitdagingen daadwerkelijk aan te pakken. De hedendaagse uitdagingen zijn o.m. terrorisme, asymmetrische conflicten, cyberveiligheid, milieuproblemen, armoede en honger.
Het gebruik van kernwapens kent catastrofale humanitaire en ecologische gevolgen. Een totale eliminatie van kernwapens is de doelstelling. Dat is een uitdaging op basis van een morele en humanitaire verplichting.
Visioen ‘nooit meer oorlog’ levendig houden
Wij geloven in vrede en dus ook in ‘nooit meer oorlog’. De generatie die oorlog en bezetting zelf hadden meegemaakt, was bezield door de gedachte ‘nooit meer oorlog’. Die generatie sterft nu langzaam uit. Het visioen van ‘nooit meer oorlog’ voor de mensen die dag in dag uit onder de gesel van de oorlog moeten leven nog ver weg. Maar een verloren visioen is het niet en kan het niet zijn, simpelweg omdat mensen die onder oorlogsgeweld leven niet de luxe hebben de hoop op te geven. Dat is voor hen van levensbelang.
In het denken over oorlog en vrede staat de dag vandaag het begrip ‘veiligheid van de mensheid’ centraal. Centraal in dit concept staat de gedachte dat de veiligheid van staten fundamenteel is (nationale veiligheid). Maar ook de veiligheid van individuen, met name kwetsbare bevolkingsgroepen, moet worden gewaarborgd (human security); cruciaal is het besef dat de veiligheid en toestand van staten en individuen in één land onlosmakelijk verweven is met de veiligheid en toestand van individuen in alle landen. De notie van de veiligheid van de mensheid benadrukt dat het lot en het welzijn van individuen in het ene land gebonden is aan en afhankelijk is van het welzijn van alle individuen in alle andere landen.
De Covid 19 pandemie heeft bewezen dat niemand veilig is totdat iedereen beschermd is. En klimaatverandering heeft aangetoond dat er geen plek is om op afstand toe te kijken. Dat vraagt om actie. De hamvraag is: wat maakt ons, mensen, veiliger? De staat heeft tot taak niet enkel het land te vrijwaren van onveiligheid, maar tevens om alle burgers te beschermen en het algemeen welzijn van individuen te garanderen.
De wereld heeft nog steeds geen einde gemaakt aan oorlogen, zoals de folkzangers in de jaren zestig droomden, maar het aantal oorlogen en de dodelijkheid daarvan is wel dramatisch gedaald. Dat is mede de verdienste van instanties die zijn opgericht om landen te ontmoedigen ten strijde te trekken. Ik denk dan voornamelijk aan de Verenigde Naties, die landen samenknopen tot een gemeenschap, vredesmachten op de been brengen, staten stabiliseren, grenzen doorlaatbaarder maken, oorlog verbieden en stigmatiseren, en intussen alternatieve methoden aanreiken voor het bijleggen van conflicten.
Oorlogsvoering geraakt maar niet uitgeroeid. Het moderniseert zelfs. Het blijft halsstarrig bestaan en blijft vele mensenlevens en middelen kosten. De oorlog werkt als een enorme machine die mensen mobiliseert, verdrijft en deporteert. De oorlog verruwt de mensen. Oorlog is als een oncontroleerbare destructieve kracht die vele onschuldige burgerslachtoffers maakt.
We kunnen oorlog niet langer als een oplossing zien, omdat de eraan verbonden risico’s waarschijnlijk altijd groter zullen zijn dan de veronderstelde voordelen. Je kunt vandaag de dag niet meer spreken van een “rechtvaardige oorlog”. Nooit meer oorlog! Omdat dat toch niets oplost. Elke oorlog maakt dat de wereld erger eraan toe is dan voorheen. Oorlog is altijd een mislukking van de politiek en van de mensheid.
Vredesinitiatieven op 11 november
Op 11 november reikt de stad Ieper haar driejaarlijkse vredesprijs uit aan campagne “to Stop Killer Robots”. De campagne ijvert voor een internationaal verbod op autonome wapensystemen. De technologische ontwikkelingen op vlak van wapentechnologie gaan razendsnel en de tijd dringt.
Op twee plaatsen in Vlaanderen, Hasselt en Leuven, staat op 11 november de Onbekende Oorlogsvrouw centraal. Het gaat om de erkenning van de rol van vrouwen in gewapende conflicten en om de vele vrouwen die slachtoffer werden maar geen gezicht kregen. Ook vandaag zijn vrouwen kwetsbaar.
Respect voor ieders waardigheid was/is de hoeksteen van een samenleving en van het diepste welbevinden van ieder daarbinnen. “Respect voor de rechten van anderen betekent vrede”
(Benito Juaréz, jurist, Mexicaans president 19de eeuw).
Het is van belang het aantal oorlogen terug te brengen tot nul en op die manier een weg tot ontwapening te vinden.
11 November 2021. We vergeten niet. We gedenken.
