Presentieplekken creëeren in de pastorale eenheid Mol - Balen
Griet Van Coillie ruilde haar pastorale opdracht in het ziekenhuis in de zomer van 2020 in voor een zending in de pastorale eenheid Mol - Balen. Uitreiken naar mensen die in de regio niet of niet meer de weg naar de kerk vinden, daar wou ze mee aan de slag. En ze kreeg de ruimte om nieuwe wegen in de geloofsgemeenschap te verkennen. Maar hoe doe je dat? Griet vertelt.
In de jaren '90 was ze "eerstaanspreekbare pastor" voor een grote parochie in het Nederlandse bisdom Groningen. Daar werd "wijkbezoek" georganiseerd: telkens 10 gezinnen maakten bij iemand thuis wederzijds kennis. De ontmoetingen, waarbij mensen vrijuit hun ervaringen met en hun verwachtingen tegenover de kerk konden delen, leidden tot een parochiewerking met meer dan 400 vrijwilligers. Ondertussen is het kerkelijk landschap verder ingrijpend veranderd. Hoe naar mensen vandaag toegaan?
Babbelbus
"Net op dat moment las ik een artikel over de Babbelbus van Samen Plannen vzw. Ik schreef aan de initiatiefneemster Eva Gilis een uitgebreide brief. Ik kreeg een enthousiast antwoord met het voorstel om samen te werken. Dat opende onmiddellijk een veel ruimer perspectief. Eva en haar medewerker Paul werken vanuit sociaal oogpunt. Ze willen het verhaal van mensen beluisteren en een eind met elk van hen op weg gaan naar een goed leven, met oog voor de totale mens, en niet enkel vraaggestuurd vanuit een specifieke nood. Zij willen buurtcohesie versterken als de voor de hand liggende biotoop van veel mensen, en dit vanuit de visie en grondhouding van Presentie.
Dát zou de basis worden van onze gedroomde samenwerking: de grondhouding van Presentie én een liefdevolle bekommernis om mensen een luisterend oor te bieden en hen, ieder vanuit haar insteek en expertise, te kunnen versterken in hun eigenheid en levenskracht. Wat een opportuniteit! Samen kunnen we met een totale openheid naar de mensen gaan, zonder dat we onze eigenheid en diepere drive moeten verbergen om te voorkomen dat mensen afstand houden vanuit de argwaan dat we een verborgen agenda hebben om hen weer naar de kerk te loodsen. Neen, onze enige oprechte bedoeling is om er te zijn voor iedere mens. ‘Ik ben er’, in het Kempisch dialect ‘Xenner’. De naam voor ons project is geboren."
"Eind augustus maakten we in de Babbelbus in Arendonk kennis met elkaar. Hoewel Eva zich niet als gelovige bekent, maar het evenzeer geen toeval vindt dat we elkaar hebben gevonden, hebben onze aspiraties opvallend veel gemeen. Ervan overtuigd dat er bij de exit uit de lockdown bij mensen een grote nood zal zijn om hun verhaal te kunnen doen, willen we ‘outreachend’ - uitreikend - naar de mensen toegaan. De expertise van (de sociale werkers van) de Babbelbus is een godsgeschenk voor de opstartfase van het project, waar we ruim de tijd voor zullen nemen. In een verder stadium zullen we onze daarvoor aangekochte en ingerichte Xenner-caravan gebruiken."
"Het is de bedoeling om de Babbelbus te plaatsen op met zorg uitgekozen plekken, bij voorkeur in wijken waar meer mensen in kansarmoede wonen; of daar waar er weinig buurtcohesie is. Zolang het weer het niet toelaat om tafeltjes en stoelen buiten te plaatsen, kan het achterste deel van een kerkgebouw of een parochiezaal gebruikt worden. Deze opstelling heeft in de beginfase het voordeel dat we naambekendheid krijgen. Via flyers huis aan huis zullen mensen worden uitgenodigd om op een bepaalde dag even langs te komen, om elkaar bij een kopje koffie of thee te ontmoeten en wat op verhaal te komen."
"We zijn ervan overtuigd dat we voldoende vrijwilligers zullen vinden om de mensen vanuit een houding van Presentie gastvrij te ontvangen. Wanneer we maandelijks op diezelfde plek terug komen, kan er een verbondenheid groeien, kunnen noden en verlangens van mensen diepgaander worden beluisterd, en kan er samen een weg worden gegaan.
Het verdere perspectief is het ontstaan van een meer bestendige Presentieplek, uitgebouwd samen mét de mensen, waarin personen zelf initiatieven ontplooien en verantwoordelijkheid kunnen opnemen. In de contacten kunnen Eva en Paul vanuit hun sociale expertise mensen meer in hun kracht helpen staan of mensen met een specifieke nood doorverwijzen naar welbepaalde instanties, terwijl ik als ‘buurtpastor’ de spirituele nood kan opmerken en zo nodig ‘als iemand die onderwezen is in het Rijk der Hemelen uit zijn schat (de persoonlijk geïntegreerde traditie van de kerk) nieuw en oud tevoorschijn’ kan halen.(Matteus 13,52).
BuurtBar
Halfweg september 2020 vernam ik dat er in Beringen al 5 jaar een gelijkaardig project bestaat. Het project 'BuurtBar', met Miet als coördinator, bezoekt ‘s zomers verschillende Beringse buurten met een omgebouwde caravan. Het koffiebar-team van een 10-tal vrijwilligers heeft als missie 'verbinden en ontmoeten': buurtnetwerken versterken en sociaal isolement van (alleenstaande) ouderen voorkomen. Hiervoor kregen ze in 2019 de Megafoon-prijs van Oikonde vzw.
Het is een project van de christelijke vzw Oasis waarbij de opbouw van relaties centraal staat vanuit de visie dat ieder mens geschapen is naar Gods beeld. Voor een dieper gesprek over geloof, waarden en wat het betekent christen te zijn in deze tijd, kunnen mensen waarmee ze in contact komen terecht bij een 10-delige Alpha cursus of bij de maandelijkse themababbel onder leiding van gepensioneerd godsdienstleerkracht Freddy. Elke maand wordt gewerkt rond een thema geïnspireerd door de vruchten van de Geest zoals dankbaarheid, geduldig zijn, medelevend, nederigheid, attent zijn, … Dezelfde thema's komen ook terug in de nieuwsbrief, op de tafeltjes aan de koffiebar en bij vrijwilligersmomenten. Op deze outreachende manier tracht Oasis verbinding en ontmoeting te stimuleren met onze naaste, maar ook ontmoeting en verbinding met God als liefdevolle Vader mogelijk te maken.
Enthousiast als ik was dat de Geest mij deze mensen heeft doen kennen, werd ik bevestigd in mijn intuïtie dat het op weg gaan met mensen op een concrete plek ook nieuwe vormen van kerk-zijn kan genereren. Want mijn ervaring als voormalig ziekenhuispastor heeft mij geleerd dat heel wat mensen die geen kerkganger (meer) zijn, vaak toch diep religieus of gelovig zoekend zijn, christelijke waarden voor hun eigen manier van leven belangrijk vinden en in die christelijke houding willen groeien.
Werkgroep Presentie
Halfweg oktober werd ik dan weer dankzij de werkbegeleiding van Attent door Rita Boeren in contact gebracht met de werkgroep Presentie. In een lange videomeeting legde ik Chris Smits mijn droomproject voor. Hoewel ik in mijn jarenlang pastoraal werk, zeker in het ziekenhuis, de grondhouding van Presentie in de praktijk had beleefd – wellicht vanuit mijn geboeid zijn door de spiritualiteit van Charles de Foucauld, die daar veel affiniteit mee heeft – had ik me nog weinig verdiept in de theorie van Andries Baert.
Dankzij de grondige uitleg van Chris kon ik aan deze specifieke manier van pastoraal aanwezig zijn meer woorden geven en zou ik er beter in slagen om het Xenner-project voor te stellen aan het pastoraal beleidsteam en aan de werkgroep diaconie van onze pastorale eenheid. De welwillende ondersteuning van deze beide teams is immers onontbeerlijk om het project optimaal te kunnen uitrollen.
Een even belangrijke inspirerende en aanmoedigende rol speelden zeer zeker ook de catechesemomenten en toespraken van Paus Fransiscus, in aanloop naar de uitgave van zijn encycliek ‘Fratelli Tutti’: Zijn uitnodiging om als parochiepastores ‘het kerkgebouw te verlaten en onze handen te durven vuil maken’ in de ontmoeting met mensen op de plekken waar ze leven en werken, zijn oproep om vanuit en na de pandemie te bouwen aan een nieuwe samenleving, samen met alle mensen van goede wil, over de grenzen van levensbeschouwingen heen. Ook het subsidiariteitsprincipe uit de sociale leer van de kerk, dat paus Fransiscus onder het stof vandaan haalt, namelijk dat wanneer je iets organiseert voor mensen (in ons geval buurtbewoners en mensen in kansarmoede), je uit respect voor hun persoonlijkheid en hun talenten, die personen ook volledig moet laten participeren aan de uitbouw van dat project.
Buurtopbouwwerk
Het perspectief om samen te werken met de Babbelbus noopte mij er vervolgens toe grondig te onderzoeken wat er in de gemeenten Mol en Balen al gedaan werd aan buurtopbouwwerk.
Ik ontdekte dat de gemeente Balen sterk inzet op de integratie van kansengroepen en op buurtversterkende projecten, zoals het ‘luisterproject’, waarbij sociale werkers van de gemeente persoonlijk op bezoek gaan bij inwoners van een bepaald gehucht om te polsen naar hun welbevinden in hun woonomgeving.
In de gemeente Mol kreeg ik dan weer de kans om van nabij de opstart mee te maken van het vijf jaar lopend project ‘Veerkrachtige Dorpen’, dat in oktober van start ging. Het plan bestaat er in om, met de steun van de Provincie Antwerpen, achtereenvolgens elk van de 12 gehuchten te begeleiden om, onder meer vanuit een plaatselijk te vormen dorpsteam, te werken aan een meer leefbare en een sterker verbonden woonomgeving.
Het was voor ons project een grote opportuniteit om alvast het eerste traject in Gompel te hebben kunnen mee volgen, dat bestond uit vier avondsessies met een 30-tal geïnteresseerde Gompelaren en twee bijeenkomsten van het dorpsteam. Bemoedigend was het te horen hoe het kersverse dorpsteam wil inzetten op waarden als gemeenschap, inclusie, gastvrijheid voor nieuwkomers, objectieve communicatie en positiviteit.
Een uitdrukkelijke bekommernis hierbij was of ze kansgroepen voldoende zouden kunnen bereiken om hen te betrekken bij de verdere dorpsontwikkeling. Daarin zag het dorpsteam dankbaar een taak weggelegd voor de werking met onze buurtcaravan. Ik kreeg alvast het huiswerk mee om de aanwezigheid van kansgroepen wat in kaart te brengen en contact te blijven houden met de werking van het dorpsteam, waarbij ons Xennerproject zeker vruchtbaar zal kunnen aansluiten.
Hoopgevend ook naar de toekomst toe is dat medewerkers van de sociale diensten van zowel de gemeente Mol als de gemeente Balen enthousiast reageerden op ons project en er voeling mee willen houden. Het is hartverwarmend om in onze onderlinge communicatie te horen of te lezen hoe deze jonge medewerkers blij zijn met de bekommernis om kansengroepen te includeren, maar ook bijzonder fijngevoelig zijn om daarbij geen groepen te etiketteren of te stigmatiseren. Het doet zo deugd om, over de grenzen van de kerkelijke werking, bondgenoten te vinden in de oprechte zorg voor onze medemens. Hoe hoopgevend is dat voor ons plaatselijke samenleven!
Space for Grace
Soms kan het op vele vlakken meezitten! Zoekend naar financiering zowel voor de inzet van de Babbelbus als voor de werking met een caravan, kwamen we uit bij Space for Grace. Net in die periode was er een projectoproep lopend. We dienden een projectaanvraag in. Ons project ‘het creëren van Presentieplekken’ in Mol en Balen werd door de jury gekozen bij de 17 weerhouden projecten voor dit jaar.
Doorslaggevende argumenten voor de jury waren: de spiritualiteit van presentie, gastvrije inclusie, het uitreikende karakter van het project, de samenwerking met andere partners (de Babbelbus, het buurtopbouwwerk van de gemeente, de Buurtbar, …), de inbedding in het geheel van de plaatselijke geloofsgemeenschap, alsook de sterk onderbouwde visie. Deze worden beschouwd als belangrijke indicaties dat het project innoverend en vitaliserend kan werken voor de plaatselijke kerk.
Positief aan dit geselecteerd zijn, is niet enkel de geldelijke steun, waarmee we natuurlijk onze vleugels veel krachtiger kunnen uitslaan, maar zeer zeker ook de professionele begeleiding die we daarbij cadeau krijgen. In een learning community met vertegenwoordigers van andere geselecteerde kerkvernieuwende projecten krijgen we de kans gaandeweg van elkaar te leren en uit te wisselen. Deze ‘uitverkiezing’ door Space for Grace geeft ons alvast een stevige boost om vastberaden en vertrouwend op de Geest de uitgestippelde route op te gaan.
Nu is het alleen nog wachten op groen licht dat onze samenleving weer open mag kan gaan.
Griet Van Coillie,
parochieassistent Pastorale Eenheid ‘de Heilige Apostelen’,
verantwoordelijke voor het werkveld diaconie en solidariteit
- 9 februari 2021
Meer informatie op de website van Xenner
