Op uitnodiging van Sant’Egidio gingen rabbijn Aharon Malinsky, monseigneur Johan Bonny en onderwijsinspecteur islam Ahmed Azzouz gisterenavond in Antwerpen voor een tweehonderdtal aandachtige toehoorders in gesprek over de barmhartigheid van God in onbarmhartige tijden. God zit dezer dagen op het beklaagdenbankje, zei moderator Jan De Volder in zijn inleiding. Hij wordt in de publieke opinie vaak als de onbarmhartige opgevoerd. Kardinaal Walter Kasper – waarvan het boekje Barmherzigkeit uit 2012 de latere paus Franciscus zeker geïnspireerd heeft – merkte op dat ook de armen tegenwoordig meer op hun rechten staan dan dat ze barmhartigheid verlangen. En toch staat die barmhartigheid centraal in het denken van de drie abrahamitische godsdiensten.
Over barmhartigheid en gruwel
Aharon Malinsky ging eerst in op de tegenstelling tussen barmhartigheid en gruwelijkheid; het was immers dag op dag tien jaar geleden dat Antwerpen werd opgeschrikt door de gruwel die het leven kostte aan de jonge Luna en haar oppas Oulematou en waarbij Songül werd verwond. In de joodse traditie bezongen de levieten de barmhartigheid van God in de Tempel. Barmhartigheid heeft immers met gevoelens te maken; het Hebreeuwse woord verwijst zelfs naar de baarmoeder, legde Malinsky uit. Je wordt dus goed want barmhartig geboren. Maar tot hoever strekt die barmhartigheid, wou een joodse student in de zaal weten. Malinsky antwoordde met typische Talmoedische humor om tot de conclusie te komen dat het antwoord op die vraag niet in de boeken, maar in het mensenhart gelegen is.
Barmhartigheid is allerminst evident
Gods barmhartigheid is ‘geopenbaarde waarheid’, citeerde Johan Bonny paus Franciscus. Dit wil zeggen dat God zich als barmhartig heeft laten kennen en dat zijn Volk die barmhartigheid met vallen en opstaan op het spoor gekomen is. Barmhartigheid is allerminst evident. Is er barmhartigheid zolang je niet bij je pijngrens bent? vroeg de bisschop van Antwerpen. En dan nog zijn er gradaties: de Samaritaan deed wat iedereen hoort te doen. Maar kan iedereen zover gaan als pater Damiaan - of nog: zijn leven geven zoals Jezus het deed? Mgr. Bonny stond ook uitvoerig stil bij de oudere broer uit het verhaal van de Verloren Zoon. Ik ben de oudste van vijf. Ik kan het ‘rechtmatige gevoel’ dat barmhartigheid niet strookt met de rechtvaardigheid, best begrijpen.
In de naam van God de barmhartige
Moslims prijzen voortdurend de barmhartigheid van God, als ze de Bismillah reciteren die – op één uitzondering na – alle soera’s van de Koran inleiden: In de naam van God, de erbarmer, de barmhartige. Ahmed Azzouz citeerde met name soera 2, vers 30, waar de mens khalifa wordt genoemd, wat erop wijst dat hij ter verantwoording wordt geroepen voor hoe hij anderen behandelt. Verder wees de islaminspecteur er ook op dat de islamitische solidariteit – de zakat – een recht is van de armen en een ware vermogensbelasting. Je reinigt je vermogen door er een percentage van af te staan voor de armen. En Azzouz voegde eraan toe: Als die zakat door de miljardairs in de Golfstaten correct toegepast zou worden, zou er wellicht wereldwijd geen armoede meer zijn.
Ook interreligieuze dialoog is barmhartigheid
De drie abrahamitische godsdiensten ontmoeten elkaar wel vaker: tijdens Holocaust-herdenkingen of om samen een iftar-maaltijd te delen. Maar allen waren het erover eens dat christenen, joden en moslims elkaar ook meer moeten opzoeken om - zoals mgr. Bonny het zei - te reflecteren over onze gemeenschappelijke intuitie. Ook zo’n interreligieuze dialoog is barmhartigheid, aldus Aharon Malinsky, want we zo komen op elkaars hoogte. Ahmed Azzouz legde met een anekdote bloot hoezeer dialoog en empathie waarden zijn die het Westen moet koesteren. Toen mijn dochtertje in Marokko ziek werd en we dringend een ziekenwagen nodig hadden, werd eerst nagegaan of we die wel konden betalen. Barmhartigheid is vaak tegendraads, maar maakt deel uit van ons gelovige én Europese DNA.
Benoit Lannoo
