De voorgestelde toekomstvisie is het resultaat van twee jaar van overleg tussen bisdom, stad, 69 lokale kerkbesturen en tien centrale kerkbesturen.
In november 2012 publiceerden de Vlaamse bisschoppen een beleidsdocument met daarin richtlijnen voor het gebruik van parochiekerken. Die richtlijnen over het gebruik, de valorisatie, het medegebruik, het gedeeld gebruik, de nevenbestemming en het hergebruik zijn bindend en vormden dan ook mee de basis voor het parochiekerkenplan. Een primeur voor Vlaanderen overigens, benadrukte schepen Philip Heylen: “Nooit eerder werd in Vlaanderen een dergelijk plan uitgewerkt.”
Tijdens de voorstelling benadrukte bisschop Johan Bonny dat het parochiekerkenplan hoopvol kijkt naar de toekomst.
"Het bisdom Antwerpen gelooft in de toekomst van de katholieke kerkgemeenschap in de stad."
"We hebben een mooi verleden (30% van de kerken zijn geklasseerd), maar moeten vooral naar de toekomst kijken. Hoe blijven we aanwezig in alle buurten van de stad, zeker in de wat moeilijker buurten? We willen aanwezig blijven, ook in buurten waar dat vandaag niet evident is. Het grootste probleem situeert zich niet in het centrum met zijn monumentale kerken, maar wel in de periferie. We zouden het onszelf makkelijk kunnen maken door de kerken in eertijds bloeiende kerkgemeenschappen als Deurne, Merksem en Borgerhout te verkopen. Dat doen we bewust niet."
"Wat er de afgelopen maanden in Parijs, Brussel en Zaventem gebeurde, toont aan dat het enorm belangrijk is om in die wijken aanwezig te blijven en de dialoog aan te gaan."
"Een opdracht die paus Franciscus trouwens zeer expliciet meegeeft aan de kerkgemeenschap.”
De verantwoordelijkheid van het bisdom omvat minstens zes cirkels, die allemaal te maken hebben met het vraagstuk van de kerkgebouwen. Voor elk van deze cirkels luidt de vraag: 'In welke kerkgebouwen kunnen ze terecht?'
De eerste cirkel zijn de ‘Vlaamse’ of ‘witte’ geloofskernen, vandaag soms kleine restgemeenschappen. “We proberen ze in nieuwe pastorale eenheden met elkaar te verbinden en zo een toekomst te geven die verder reikt dan de oude parochiegrenzen.”
Een tweede cirkel zijn de katholieke gelovigen uit andere landen en continenten. “Net als de lokale katholieken hebben zij recht op een passend kerkgebouw, een passende priester en passende pastorale ondersteuning. Vandaag vormen zij de meerderheid van de praktiserende katholieken. Denken we maar aan de Poolse, de Filipijnse en de Frans- en Engelstalige Afrikaanse gemeenschap.”
Een derde cirkel wordt gevormd door katholieken behorend tot een oosterse ritus of oosters-katholieke kerk (Chaldees-katholieken Oekraïens-katholieken, enzovoorts). “Het kerkelijk recht voorziet dat die gemeenschappen recht hebben op hun eigen ritus in een passend kerkgebouw en met een eigen priester.”
Een vierde groep zijn de kerkelijke congregaties, groepen en bewegingen die vanuit hun eigen inspiratie een initiatief neerzetten. “Vroeger waren dat klassieke kloosterordes als de dominicanen of de jezuïeten, vandaag zijn dat ook nieuwe bewegingen als Sant’Egidio, Chemin Neuf en de Neocatechumenale Weg. De Antwerpse Kerk heeft er alle belang bij dat deze groepen en bewegingen in Antwerpen een kans krijgen.”
Het groeiend aantal niet-katholieke gemeenschappen, met vaak veel gelovigen, vormt een vijfde cirkel. “Gemeenschappen als de Russisch-orthodoxen, de Roemeens-orthodoxen en de Ethiopisch-orthodoxen zijn in Antwerpen op zoek naar een kerkgebouw voor hun liturgische vieringen. We zouden ons niet echt katholiek gedragen als we deze andere kerken niet te gast zouden willen hebben.”
Een laatste en complexere groep zijn de evangelische groepen die geen kerkelijke binding hebben en vaak samenkomen in omgebouwde privéwoningen. “Hoewel ze geen structurele binding hebben met de klassieke Kerken, is het belangrijk hen in beeld te houden bij het denkproces over de kerkgebouwen.”
Dit parochiekerkenplan biedt antwoorden voor vandaag zonder echter een hypotheek te leggen op de toekomst. Het maakt ook duidelijk dat kerken meer zijn dan bakstenen en boekhouding.
Bisschop Bonny: "Het gaat eerst en vooral over de vraag: in welke samenleving willen we binnen 20, 40, 60 jaar leven? Hoe willen we kansen scheppen en ruimte bieden voor een gediversifieerd religieus en levensbeschouwelijk aanbod, zeker in de meest ‘strategische’ of ‘risicovolle’ buurten van onze stadsregio”.
Het parochiekerkenplan wordt volgende week voorgesteld op een speciale themacommissie in het Antwerpse stadhuis en wordt vervolgens ter goedkeuring voorgelegd aan de gemeenteraad. Schepen Philip Heylen kondigde verder nog aan dat er een soortgelijk plan komt voor de orthodoxe kerken en voor de synagogen in de stad.
Meer info: Visienota van bisschop Johan Bonny bij het parochiekerkenplan voor Antwerpen
