Liederen van hoop. Het is de leidraad in de zangavond van deze avond. Vanavond zingen we gospelliederen uit de Afro-Amerikaanse traditie. De gospelmuziek is een erfenis van de zwarte Afrikaanse slaven in het Amerika van de 18de en de 19de eeuw.
Slavernij en burgeroorlog
In de 18de eeuw tot halverwege de 19de eeuw was slavernij in de zuidelijke staten van de VS de gangbare regel. In 1808 was een verbod op invoer van slaven uit Afrika goedgekeurd. Vanaf 1819 was in de Noordelijke Staten van Amerika geen slavernij meer. De wet die invoer van Afrikaanse slaven verbood, leidde er toe dat de slaveneigenaars in de Zuidelijke staten de Afrikaanse vrouwen verplichtten om zoveel mogelijk kinderen te baren. Heel die toestand zorgde –naast andere problemen van economische en politieke aard- voor spanningen tussen het Noorden en Zuiden. De slavernij of de afschaffing ervan is trouwens mede aanleiding en inzet geweest van de Amerikaanse burgeroorlog. De burgeroorlog begon in 1861 en heeft vier jaar geduurd, tot 1865. Uiteindelijk werd de overwinning behaald door de Noordelijke Staten en werd de slavernij officieel afgeschaft.
De slaven moesten vaak leven in mensonterende omstandigheden. Behuizing, voeding en hygiëne waren ondermaats of zelfs onbestaande. De arbeid op de katoenvelden of op de riet-suikerplantages was zeer zwaar. Het was voor die mensen generaties lang een uitzichtloze situatie. Niets of niemand bekommerde zich om hen. Ze vonden nergens gehoor. Ze zochten hun steun in het christelijk geloof -dat hen vaak opgelegd of opgedrongen werd-. Het was de eenvoudige opvatting –in onze ogen al te simplistisch- dat na alle ellende hier op aarde de beloning in de hemel wacht. Intussen droomden ze van bevrijding en vrijheid. Tijdens het werken zongen ze hun miserie uit op de melodieën die ze van thuis hadden meegebracht en doorgegeven.
“Swing low, sweet chariot”
Tegen die trieste achtergrond klinkt “Swing low, sweet chariot”. Een kort woordje uitleg daarover. Het kan duidelijk maken wat de betekenis, de bedoeling, de zin is van gospelmuziek. Het woord “gospel” is de samenvoeging van twee woorden: “goo” en “spell”. Het woord “goo” betekent “goed” en het woord “spell” betekent “boodschap”. Het woord “gospel” betekent dus “goed nieuws” of zoals wij het zeggen: “blijde boodschap”, “evangelie” dus.
“Swing low, sweet chariot”. De “chariot” is een gewone handkar. Het is het alledaags gereedschap van de werkende mensen. Maar in het lied zit de zanger in de kar. Hij schommelt zachtjes heen en weer… “Swing low”. Zachtjes schommelend in de kar wordt de zanger thuis gebracht. De kar is er “coming for to carry me home”. Dat is het refrein. In zijn hoofd en in zijn hart kijkt de zanger over de Jordaan. Hij kijkt naar de overzijde, hij kijkt naar het beloofde land waar hij hoopt eens thuis te komen. En engelen vergezellen de kar. Denk maar aan onze uitvaartliturgie… “Ten paradijze geleiden u de engelen, dat bij uw aankomst u begroeten mogen de martelaren, ze geleiden u tot in de hemelse stad Jeruzalem…” In werkelijkheid keken de slaven van die bepaalde plantage over de rivier de “Ohio”. Want als ze de rivier maar konden oversteken, kwamen ze in de noordelijke staten van Amerika en daar was slavernij illegaal. Daar waren ze vrij.
In de kruiwagen wordt het hele slavenleven meegenomen, zowel de vreugde als het verdriet: “sometimes I’m up, sometimes I’m down”. Het is een lied van hoop met die mooie, ontroerende zin waaruit zoveel liefde spreekt: “als ik eerder ga, dan maak ik een gaatje en haal je er door… Als jij eerder gaat, laat dan mijn vrienden daar weten dat ik kom.”
De kar is een verwijzing naar de vurige wagen van de profeet Elia uit het Oude Testament. Elia was één van de grote profeten. Het is die Elia die in het evangelie ter sprake komt bij de gedaanteverandering van Jezus op de berg Tabor. Het evangelieverhaal zegt dat Jezus op de berg in gesprek was met Mozes en met Elia. Wanneer die profeet Elia zijn einde voelde naderen, is hij met zijn opvolger Elisa naar de Jordaan gegaan. Hij rolde zijn mantel op en sloeg ermee op het water. De Jordaan ging open en er verscheen een vurige kar, getrokken door vurige paarden. Gedreven door een windstoot steeg de kar met Elia ten hemel. De hemel ging open en Elia komt er thuis.
Liederen van hoop
De gospels zijn liederen van hoop. Hoop op redding, hoop op verlossing, hoop op leven na het leven hier op aarde, hoop om thuis te komen, hoop ook op leven hier en nu. Het is passend dat we in de veertigdagentijd liederen van hoop zingen. Want er nog altijd slavernij in de wereld –in een moderne vorm nu, maar niet minder verknechtend en mensonterend-. De actie Broederlijk Delen vraagt er onze aandacht voor. Het is passend dat we in dit heilig jaar, in het jubeljaar een lied van hoop zingen, want wij zijn onderweg als pelgrims van hoop om éénmaal thuis te komen in de hemelse stad Jeruzalem.
