De parochie Kruishoutem is in het verleden toebedeeld geweest met een rijk spectrum aan religieuze broederschappen en congregaties. De nog altijd actieve Confrérie van het Heilig Kruis is met kop en schouders de alleroudste. Ze bestond immers reeds vóór de Beeldenstorm en werd heropgericht in 1630. Daarna zagen nog meerdere godsdienstige genootschappen het levenslicht. Vooral onder het bewind van pastoor Senesal werden halfweg de 19de eeuw verscheidene broederschappen gesticht. Met uitzondering van de Confrérie van het Heilig Kruis, stierven deze verenigingen een stille dood halfweg de 20ste eeuw. De prachtige vaandels die reeds tientallen jaren aan de pilaren van de St.-Eligiuskerk zijn bevestigd, houden de herinnering levendig. Elke belangrijke confrérie had immers haar eigen vaandel waarop hun patroonheilige geborduurd was. Het vaandel maakte het bestaan van de vereniging zichtbaar en werd meegedragen tijdens de processies. De aanschaf van een vaandel was steeds een kostelijke bedoening. Veelal deed men, al dan niet gedeeltelijk, een beroep op devote, welstellende parochianen.
De ooit prachtig geborduurde en kleurrijke vaandels waren door de tand des tijds echter behoorlijk aangetast. Ze zijn immers allemaal meer dan 100 jaar oud. Het fluweel van de meeste vaandels was versleten en verkleurd, de draden van het borduursel kwamen los en het goudkleurig stulpborduurwerk was zwart geoxideerd. De Kruishoutemse kerkraad was van oordeel dat deze stille getuigen van het intense religieuze leven van onze voorouders niet onherroepelijk mochten verloren gaan. Er werd dan ook besloten om dit waardevolle religieuze erfgoed deskundig te laten restaureren.
De opdracht werd toevertrouwd aan de Brugse firma Arte Grossé. Dit bedrijf met wereldfaam bestaat sinds 200 jaar en beschikt op dat vlak over een bijzondere expertise. De vaandels werden in de loop van 2019 en 2020 één voor één letterlijk onder handen genomen. De restauratie is een monnikenwerk. Na overtekenen van het vaandel op kalkpapier, wordt het helemaal uiteen gehaald en wordt het borduurwerk losgemaakt. Het verhoogde stulpborduurwerk wordt opgepoetst. Dit wordt nadien overgebracht op een nieuwe fluwelen drager. Er wordt nieuwe stof ingenaaid op bepaalde medaillons en banderollen. Tot slot worden nieuwe goudgalons en nieuwe franjes aangebracht en wordt het geheel afgewerkt met een nieuwe voering.
Enkele weken geleden keerde het laatste gerestaureerde vaandel terug naar de St.-Eligiuskerk. Een ideale aanleiding om de vaandels en bijhorende broederschappen in enkele opeenvolgende artikels in Kerk & Leven van dichter te bekijken.
Vaandel van de Derde Orde van de H. Franciscus.
Pastoor Senesal liet er geen gras over groeien. Reeds enkele maanden na zijn plechtige aanstelling als Kruishoutems dorpsherder had hij de hand in de stichting van de ‘Zusters van de derde regel van de Heilige Franciscus’ op 6 juli 1830. De vereniging stond open voor ongehuwde vrouwen of weduwen die een zeer devoot leven leidden. De toetreding ging met nogal wat ceremonieel gepaard: na een voorafgaande inkleding volgde een jaar later de professie voor de pastoor. Het ledenregister is bewaard in het parochiaal archief. Er waren al snel enkele tientallen inschrijvingen. Mathilde Vanthemsche, dochter van vrederechter en burgemeester Jan Emmanuel, was de eerste voorzitster (‘moeder’).
Tijdens de bloeiperiode werd maximaal een honderdtal leden bereikt. De activiteiten bestonden uit gezamenlijke misvieringen, bezinningen en ontspanningsnamiddagen waar het woord van God nooit ver weg was. Op 25 september 1921 vierde de orde haar 700ste verjaardag. Ze was immers ingesteld door de H. Franciscus van Assisie zelf in 1221. Naast deken Aloïs Van Bogaert (1859 – 1935) en het bestuur waren nog 73 medezusters aanwezig op het feest, eerst in de kerk en dan in de patronage. Zeven ‘zusters 3de ordelingen’ werden in de bloemetjes gezet wegens hun vijftigjarig, gouden lidmaatschap. Het genootschap stierf een stille dood rond 1960.
Het vaandel werd in 1912 gemaakt door het atelier van Hendrik Van Severen – Ente. Dit weten we zeker omdat de restaurateurs een ingenaaid naamkaartje vonden van deze kunstenaar met de vermelding: ‘Dit vaandel is geteekend en gepeisd door de firma H. Van Severen – Ente, Kunstborduurder te St. Nicolaas (Waes) ten jare 1912’. Henri was te Ruddervoorde geboren in 1849 als zoon van een goudborduurder. Tijdens zijn jeugd was hij Pauselijk Zoeaaf en verkreeg daarvoor de pauselijke onderscheiding Bene Merenti. Hij volgde zijn vader op en na zijn huwelijk met Emma Ente verplaatste hij het atelier naar Sint-Niklaas waar zijn faam verder aangroeide. Hij leverde vlaggen en vaandels voor verenigingen, harmonieën en broederschappen over gans het land, zelfs tot in Nederland. Er vielen hem meerdere onderscheidingen te beurt in binnen- en buitenland. Zijn bekendste werk is de mijter van bisschop Stillemans (1832 – 1916). Henri overleed kinderloos te Sint-Niklaas in 1923.
In het centrale medaillon wordt de Heilige Franciscus van Assisi (1182 –1226) zoals steeds afgebeeld als monnik met grauw-bruin habijt. Als gordel draagt hij een touw met 3 knopen die verwijzen naar de geloften die de minderbroeders - zijn volgelingen - aflegden. Op zijn handen zijn de stigmata te zien die hij kreeg tijdens een visioen over Christus aan het Kruis. Vandaar dat hij steeds wordt afgebeeld terwijl hij het Kruis omarmt. De twee kleine medaillons aan de zijkanten herhalen het thema van de stigmata en tonen de armen van Christus (wit) en de H. Franciscus (bruin) broederlijk verenigd, beiden doorboord door de kruisigingsnagels. Op de onderste banderol lezen we ‘Cruyshautem’. Het kruisbeeld er boven is vergezeld van de tekst ‘In hoc signo vinces’. Dit betekent ‘Met dit teken win je’. Keizer Constantijn zag deze boodschap in een visioen verschijnen daags voor een belangrijke veldslag in het jaar 312. Hij liet het kruisteken op alle schilden van de soldaten aanbrengen en won. Daardoor werd hij de 1ste Christelijke keizer. Dit kruis met bijhorende tekst werd ooit voorgesteld als wapenschild van Kruis-houtem, maar het ontwerp haalde het niet. Toch werd dit embleem af en toe gebruikt, zoals bijvoorbeeld ook op het monument voor de gesneuvelde soldaten van de Eerste Wereldoorlog dat zich naast de kerk bevindt en dat slechts enkele jaren na het vaandel werd ontworpen en uitgevoerd. Verder zien we op het vaandel nog twee engelen in aanbidding. Ze dragen elk een banderol met de teksten ‘Mijn God’ en ‘Mijn al’.
Het vaandel werd geschonken door Constantia en Julia Cabie. Hun namen zijn op de achterzijde van het vaandel geborduurd in een medaillon. Deze ongehuwde zussen waren respectievelijk geboren in 1837 en 1840. Hun moeder stamde uit de notabele familie Van Themsche.
