Op de Trefdag van Attent op 14 mei 2022 werd de werkwinkel over politiek, die in Fratelli tutti een hoge vorm van naastenliefde wordt genoemd, begeleid door Johan Verstraeten. In laatste instantie had Katelijne Suetens van Broederlijk Delen zich door ziekte moest afmelden. Johan Verstraeten gaf kort aan hoe hij zelf leerde kijken naar het belang van aan politiek doen - politiserend werken en liet daarna de deelnemers vertellen over hun diaconaal engagement en hun ervaringen met politiek handelen.
Eerst bracht Johan Verstraeten nuanceringen aan bij het begrip “politiseren”. Hij herinnert zich de jaren ’70 en ’80 waar soms een zeer nauwe band werd gelegd tussen geloof en politiek. Een boek als dat van Fernando Bello “Lecture matérialiste de l'Évangile de Marc”(1974) stelde dat je zonder Marxistisch te gaan denken, je bijna geen christen kon zijn. H.M. Kuitert schreef in 1985 het boek “Alles is politiek, maar politiek is niet alles” en bood daarin een theologisch perspectief om geloof en politiek. Als de betekenis van je geloof staat of valt met je politiek standpunt, verdwijnt ook de ruimte om de authenticiteit van het geloof te beleven. Heel radicale politieke standpunten leiden er ook toe dat het gesprek met anderen wordt afgewezen, dat men zelfs niet met elkaar in gesprek kan gaan.
Op dergelijke manier kan ‘politisering’ niet begrepen worden. Dat wel echter niet zeggen dat het niet belangrijk is om aan politiek te doen en om ook politieke verantwoordelijkheid op te nemen. Dat leerde hij van onder meer Dom Helder Camara. Hij zei: “Als ik iets doe met en voor de armen, dan noemen ze mij een heilige. Als ik vraag waarom ze arm zijn, dan ben ik een communist.”
Waarom-vraag stellen
De waarom-vraag stellen en dus tot het inzicht komen dat er nood is aan wetten die een grotere rechtvaardigheid brengen, hoort er onverkort bij. De filosoof Ricoeur waarschuwde daar ook al voor in de jaren ’50 van de vorige eeuw: “We moeten opletten met alles te reduceren tot pure liefdadigheid. Want de naaste is nood is altijd ook een “socius”. Daarmee bedoelt hij dat elke mens ook gesitueerd is in bepaalde politieke, economische, sociale omgevingen en structuren en ook culturele (voor)oordelen heeft. Om een naaste echt nabij te komen, moet je daar rekening mee houden en de consequenties ook opnemen.
Het volstaat niet om door louter individuele solidariteit aan te tonen dat je een goed mens bent. Met een boutade gezegd: “Het is niet ondenkbaar dat je aan de hemelpoort de vraag gesteld krijgt: heb je je belastingsbrief eerlijk ingevuld? Heb je als ondernemer je sociale bijdragen betaald,…. Want deze structurele solidariteit is voor veel meer mensen het verschil tussen menswaardig kunnen leven of niet.
Hier zie je onmiddellijk dat wanneer je je het lot aantrekt van mensen in nood, je komt te staan voor de vraag: zijn voor de mensen die we ontmoeten in onze werkingen, de structuren waarin ze zich bevinden rechtvaardig of zijn ze dat niet? Wel, ze zijn dat niet. Voor Johan Verstraeten ligt hier de reden dat hij vele jaren ervoor heeft gepleit dat in de kerk meer zou worden gesproken over rechtvaardigheid. Want die is de basis voor een echt participatieve samenleving. In zo’n samenleving krijgt iedereen een kans en kan iedereen een bijdrage leveren. Maar als structureel niet wordt voorzien dat een gemeentehuis of en dienst toegankelijk moet zijn voor een rolstoelgebruiker, dan heeft die persoon geen kans om te participeren. Dat zijn dus de zaken waar aan moet worden gewerkt, door te politiseren, door ook politiek te handelen en verantwoordelijkheid op te nemen.
Ook voor Johan Verstraeten is politiek een zaak van hoogstaande waarde. Concreet had hij veel aan de inzichten van Hannah Arendt die 3 belangrijke basismenselijke activiteiten ziet: 1) het pure zoeken van de mens om te overleven, 2) het werken om iets op te bouwen, wat al verder gaat dan het dagelijks overleven en 3) het belangrijkste: het menselijk handelen, met als toppunt: het samen nadenken over hoe we de samenleving zinvol inrichten.
Aan pleitbezorging doen
Om dit menselijk handelen, die samen nadenken vorm te geven is het nodig dat politieke vragen worden gesteld. Hoe is het mogelijk dat mensen – vooral eenoudergezinnen, mensen met een beperkt inkomen - geen woning kunnen vinden? Daarover een analyse maken is het startpunt.
Dat wordt gevolgd door ‘advocacy’: het pleiten voor een alternatief, een beter voorstel uitwerken en bezorgen aan politici, opdat er betere wetten tot stand kunnen komen. Het is ook: kritisch zijn voor wie (extreme) standpunten inneemt, die ingaan tegen de rechtvaardigheid en tegen de menselijkheid. Dat is heel belangrijk.
Dit vraagt dan weer om een levendig middenveld. In die sociale verbanden kan je samen nadenken over de samenleving. Zo nodigt hij de deelnemers aan deze werkwinkel uit te vertellen in welke middenveldorganisatie zij actief zijn en wat hun ervaringen zijn met politiek handelen. Uit de verhalen haalt hij telkens naar voor wat kernelementen zijn die aansluiten bij politiek handelen.
Zo bijvoorbeeld is het evident dat vrijwilligerswerkingen nodig zijn. Bijvoorbeeld voedselhulp geven. Want politiek kan niet meteen alles oplossen. Het kan evenwel niet omslaan in het andere, namelijk dat de politiek taken afstoot en zelf niets meer doet. In zo’n situatie is advocacy, pleitbezorger zijn voor wie in de kou blijft staan, meer dan ooit nodig. Hierbij kan de ideologie van de politieke partijen wel extra problemen geven, maar in de praktijk is het zo dat er in elke partij aanspreekbare mensen zijn, met een sociaal hart. Dat blijkt ook uit de voorbeelden die de deelnemers aanreiken. En dus is het belangrijk dat een diaconale inzet gepaard gaat met het leggen van contacten met politieke verantwoordelijken, met netwerken, zodat de wederzijdse vreemdheid tegenover elkaar wordt doorbroken, omwille van de mens verdrukt door onrechtvaardigheid
Het vertellen van concrete verhalen, van positieve voorbeelden, mét de vragen om politiek op te nemen, is nodig. Ook NRV wil die verhalen beter leren kennen, zodat ook daar het pleitbezorger zijn beter kan worden opgenomen. Johan Verstraeten besluit: “Die vragen moeten we ook als kerk en kerkgemeenschap durven stellen, want dat behoort tot diaconie en solidariteit.”
Samenvatting: Rita Boeren
