1. Mondiale werken Regio Lier
- Woonhulp bij zoeken op privé-markt
- Ingehuurde woningen doorverhuren als transitwoning
- Woningen aankopen: WoonCoop, De woongenoten, huisvestingsfonds
- Tijdelijk onderdak
2. Orbit stimuleert 'Samenhuizen'
- een meergezinswoning creëren
- melding tijdelijk wonen - zorgwonen
In het kader van de 108ste werelddag van de migrant en de vluchteling organiseerde de Attent werkgroep Migratie Diversiteit Gastvrijheid op 20 september 2022 een info-avond, aansluitend bij het thema van werelddag “Aan toekomst bouwt iedereen mee”, ook vluchtelingen. Maar, hoe kan dat als vluchtelingen in onze buurten niet eens een plek vinden om te wonen? Didier Vanderslycke (Orbit vzw) en Tom Van de Vel (Mondiale Werken Regio Lier) legden uit hoe zij werken aan wonen voor vluchtelingen.
Orbit vzw startte in 2015 met “Woning gezocht, buren gevonden” om burgerinitiatieven te ondersteunen en te versterken. Het project brengt ook naar buiten wat ze allemaal doen en richt ook nieuwe burgerinitiatieven mee op. Nu zijn er een twintigtal, verspreid over Vlaanderen, waaronder Mondiale Werken Regio Lier. Voor Didier Vanderslycke van Orbit vzw is het duidelijk: “Deze initiatieven maken de privé woonmarkt socialer en zetten de nieuwkomers op de woningmarkt niet op weg met: trek uw plan”.
Ook Mondiale Werken Regio Lier startte in 2015 vertelt coördinator Tom Van de Vel. “We wilden met een aantal mensen in Lier iets doen voor de vluchtelingen. We zochten informatie en gingen naar organisaties die al langer bezig waren. Zo dachten we dat we misschien iets zouden kunnen betekenen op het vlak van huisvesting. Zo ging onze Woonhulp van start, aan de keukentafel. Ondertussen hebben we zelf nog 22 projecten opgestart, maar Woonhulp is nog steeds ons grootste project.”
Mondiale Werken Regio Lier
Tom schetst eerste bondig wat er gebeurt wanneer een vluchteling aankomt en asiel aanvraagt. “Zolang die procedure loopt, heb je recht op opvang ook bed, bad, brood genoemd. Dat gebeurt vooral in opvangcentra of bij OCMW’s. In onze regio zijn er opvangcentra in Broechem (350 mensen), Lint (130 mensen), en recent startte in Berlaar een noodopvang voor 200 mensen, uit te breiden tot 700 mensen.” Tom ging in Berlaar kijken. “Het gaat er om magazijnen van het leger. Met hekkens en zwarte plastiek zijn compartimenten gemaakt. Men slaapt per vier in zo’n compartiment. Dat is bed, bad, brood…”
Bij een positieve beslissing hebben deze erkende vluchtelingen twee maand, maximum vier maanden de tijd om een eigen woning te vinden. “Voor wie uit een ander land komt, geen Nederlands spreekt, hier weinig netwerk heeft, is dat heel moeilijk om op eigen kracht te doen, en dan zeker binnen die beperkte tijd. Als ze daar niet in slagen, worden ze op straat gezet. Er zijn OCMW’s die dat niet doen, sommigen doen dat wel en ook in de opvangcentra is dat courant.”
1) Woonhulp bij zoeken op privé- markt
“Mensen staan dus onder enorme stress om snel een oplossing te vinden. Niemand wil op straat terecht komen, of in station zoals in Brussel, zeker niet als je een gezin bent met kinderen. En dan zijn er ook mensen voor wie het een lonende business wordt om vluchtelingen aan een “woning” te helpen, tegen betaling, van soms wel 1.000 euro.”
In tegenstelling tot deze praktijken biedt Mondiale Werken met vrijwilligers en binnen de mogelijkheden die men heeft, een antwoord dat de mensen niet kost. “Wij kunnen helpen, onder andere al omdat we Nederlands spreken. Dat maakt dan bij een eigenaar of een Immo-kantoor al een verschil, omdat we er bij betrokken zijn als brugfiguren. De voorbije jaren hebben we vertrouwen opgebouwd en zijn een aantal eigenaars en immo-kantoren bereid om met ons samen te werken. Het is heel moeilijk en het vraagt veel werk. Maar het maakt een heel groot verschil in het leven van de mensen die we ondersteunen”.
Tom geeft een voorbeeld: “Ik had pas een gesprek met een man, die hier is met zijn vrouw en drie kinderen. Ze wonen tijdelijk in bij familie. In Afghanistan was hij directeur van een grote organisatie die zich inzet voor vluchtelingen in Afghanistan. Nu zat hij aan de andere kant van de tafel. Ook voor hem zal het niet gemakkelijk zijn een woning te vinden voor zijn gezin. Het aanbod van huurwoningen met minstens drie slaapkamers is al erg beperkt is. En dan zijn er natuurlijk nog dingen die in hun nadeel spelen: andere taal, andere cultuur, geen werk of geen vast contract,… Daarom is het belangrijk dat er eigenaars zijn die ook andere argumenten laten meespelen in de beslissing. Die eigenaars zijn niet zo dik gezaaid en dus is het echt zoeken naar eigenaars die bereid zijn te verhuren aan vluchtelingen. Als u denkt : hoe kan ik mijn steentje bijdragen? Daar is in ieder geval al grote nood aan: aan eigenaars die willen kiezen om te verhuren aan vluchtelingen en dat via ons willen doen.”
“Mensen die via ons een woning vinden, omringen we ook met vrijwilligers. Zo konden we via de zusters van de Christelijke Scholen van Vorselaar een voormalig klooster in Lille inhuren en vormden we daar een groep van vrijwilligers rond. Want het is heel belangrijk om in een gemeente medestanders te hebben, mensen die wat hetzelfde voelen en denken, die met ons meezoeken naar woningen, die mee met ons die contacten willen hebben met eigenaars en met immo-kantoren. Want zo kunnen we het verschil maken.”
2) Ingehuurde woningen doorverhuren als transitwoning
“We beslisten om ook zelf woningen te gaan inhuren. We nemen dan alle verhuurderslasten op ons: een kraan kapot, de verwarming marcheert niet, de buurvrouw heeft problemen… Dat is allemaal voor ons. Dat is vergelijkbaar met wat een sociaal verhuurkantoor doet. Zij huren wel telkens een woning in voor minimum negen jaar. Maar er zijn vaak ook woningen die voor enkele jaren beschikbaar zijn. Woningen van huisvestingsmaatschappijen bijvoorbeeld, die leeg staan in afwachting van renovatie. Wij huren zo’n woningen wel in, als transit- of doorgangswoning. Mensen kunnen er 6 maanden tot maximum 1 jaar blijven, in afwachting van een andere woning. Ook zo maken we voor mensen het verschil, omdat ze bijvoorbeeld na die langere periode soms wel al in aanmerking komen voor een woning via het sociaal verhuurkantoor”.
“Er zijn ook een aantal kerkraden die aan ons woningen verhuren. Recent kon je in Kerk en Leven lezen over de transitwoning in Edegem, een vroegere pastorie, eigendom van de kerkraad, waar we ook renovatiewerken hebben gedaan.” Tom voegt ook toe dat niet alleen erkende vluchtelingen worden geholpen. “Daarin verschillen we ook van de overheid. Wij willen er zijn zowel voor mensen zonder als mensen met papieren, een keuze die voor mij zeker is ingegeven door mijn christelijke inspiratie en achtergrond. Mensen zonder wettig verblijf hebben enkel recht op medische bijstand en op onderwijs voor de kinderen. Het kan dus ook zijn dat een gezin of één persoon zonder papieren verblijft in een transitwoning. Dat is de vrijheid die we als burgerinitiatief hebben.”
3) Woningen aankopen: WoonCoop, Woongenoten, huisvestingsfonds
“Twee jaar geleden startte onze samenwerking met de coöperatie WoonCoop. Zij kopen woningen aan, verhuren aan ons en wij verhuren verder aan vluchtelingen, die een gewoon huurcontract met ons afsluiten. WoonCoop werkt met aandelen en verenigt de aandeelhouders in het project De Woongenoten, die gelden bijeenbrengen. Dus als je geen woning kan verhuren, maar wel financieel wil steunen, dan kan dat via hen”.
Mondiale Werken zoekt ook geld voor hun huisvestingsfonds, dat voorschotten geeft op bijvoorbeeld de huurwaarborg of de eerste maand huur. “”Er wordt geen intrest gevraagd op de voorschotten. De huurwaarborg bedraagt bijvoorbeeld 1800 euro. Mensen betalen dat bedrag op drie jaar tijd aan ons terug”.
4) Tijdelijk onderdak
“Wat ik ook nog heel knap vindt om te zien is hoe een aantal van onze vrijwilligers ook hun huis tijdelijk openstellen. Zo bieden ze aan mensen voor een week, twee weken, een maand een oplossing. Het is belangrijk dat we ook zo’n netwerk hebben, want er kloppen bij ons ook altijd mensen aan die geen onderdak hebben. Zo kwam er een gezin zonder papieren uit Kosovo, met twee kinderen, gepakt en gezakt naar de woonclub. De Syrische vrijwilligers die meewerken bij de woonclub zijn beginnen telefoneren in hun netwerk Eén van hen stelde zijn appartement ter beschikking en ging zelf elders een tijdje slapen. Zo’n opvan bieden is een hele grote daad van naastenliefde en geeft in ieder geval blijk van veel vertrouwen in de mens,” besluit Tom.
Hij eindigt nog met één voorbeeld, uit de zomer van 2021, toen de taliban de macht grepen in Afghanistan. “Ook bij ons zijn mannen en vrouwen aangekomen, die ginder gewerkt hebben voor Vlaamse organisaties, en daarom geen andere optie hadden dan vluchten. Zij werden bij ons naar opvangcentra gebracht, moesten de asielprocedure doorlopen en bij een positief antwoord, zelf een woning vinden binnen twee à vier maanden. Ook de familie Ibrahimi was in dat geval. De vader was 18 jaar chauffeur voor een Vlaamse organisatie en kwam met vrouw en zes kinderen terecht in Broechem. Een woning zoeken met vier-vijf slaapkamers, zonder de taal te spreken: een quasi onmogelijke opdracht. Tot wij een aanbod kregen van een woning in Berchem…”.
“En dan kwamen de vluchtelingen uit Oekraïne. Ze kregen onmiddellijk een heel andere behandeling kregen. Natuurlijk doet het andere vluchtelingen pijn om te zien dat er oorlog is en wat de mensen meemaken, want dan herbeleef je ook je eigen oorlog. Maar het doet vluchtelingen uit Syrië, Iran, Somalië, Afghanistan,… ook pijn om het verschil in benadering te zien.”
Orbit stimuleert “Samenhuizen”
Didier Vanderslycke belicht verdere mogelijkheden om vluchtelingen te huisvesten: samenhuizen. Hij onderscheidt “samenhuizen” duidelijk van iemand voor een korte periode in huis opvangen. “Dat mag altijd. Als je langdurig samen verblijft in één woning, moet je altijd rekening houden met de stedenbouwkundige voorschriften van je gemeente. Samenhuizen kan ook een impact hebben op premies voor verbouwingen, zonnepanelen,…” Maar de voordelen zijn ook zonneklaar. “Naast een sociale meerwaarde, is het economisch voordelig: de inwoner hoeft zich gaan volledige huisraad aan te schaffen. Voor de eigenaar kan het een bijverdienste geven. Ook de gemeente heeft er baat bij: beschikbare ruimte wordt nuttig gebruikt, de druk op de huurmarkt neemt wat af, het wonen wordt verdicht – een klimaatdoelstelling- en ook de welzijnsdiensten ondervinden vinden druk. Niet vergeten is een erkende vluchteling die een domicilie heeft, een officiaal adres, aanspreekbaar voor de arbeidsmarkt. Je kan je immers niet inschrijven voor werk zonder domicilie.”
“Het woord ‘samenhuizen’ is geen stedenbouwkundige term. In het huidige regeerakkoord staat dat men iets wil gaan uitwerking voor co-housing. In de praktijk geldt bij ons nog steeds: één eengezinswoning (huis of appartement) met één huisnummer en bewoond door één gezinseenheid. Meerdere gezinseenheden in een eengezinswoning mag niet. Ook de omschrijving van wie men precies ‘gezin’ noemt is niet eenduidig. Gehuwden, wettelijk samenwonenden en familieleden worden altijd als gezin beschouwd. Meerdere personen die duurzaam samenwonen en in dezelfde woning hun hoofdverblijfplaats hebben worden als gezin beschouwd. Als er één huurcontract is, een gezamenlijk huishouden en men woont er uit vrije wil, dan ziet men dat als een aanduiding dat het om één gezinseenheid gaat, zelfs als er geen familiale of liefdesband is.
1) Een meergezinswoning creëren
Wat moet je dan doen om in een woning langdurig samen te huizen? “Van je eengezinswoning een meergezinswoning maken. Er zijn twee formules mogelijk: je woning opsplitsen of een kamerwoning maken. Hiervoor heb je een stedenbouwkundige vergunning nodig, zelfs al wordt er niet verbouwd. Je gemeente kan die vergunning weigeren of voorwaarden stellen. Bijvoorbeeld dat het hele woonoppervlak minstens 250 m2 is en dat er één parkeerplaats is per wooneenheid. Sommige arrondissementen vergunnen een opsplitsing nooit. Dat is per gemeente dus na te vragen.”
Wat betekent het wanneer een woning een meergezinswoning wordt? “Iedere gezinseenheid krijgt dan een apart adres – domicilie - in het bevolkingsregister. En men is financieel onafhankelijk. Dat is anders wanneer men samenhuist in een eengezinswoning. Ieder die er woont wordt als één gezinseenheid beschouwd. Dat heeft geen gevolgen wanneer het gaat over een arbeidsloon of over een pensioen, maar kan problemen geven bij een vervangingsinkomen.”
2) Een ondergeschikte wooneenheid creëren
In 2016 ontstonden twee nieuwe vormen van samenhuizen: a) de melding tijdelijk wonen en 2) zorgwonen.
“De melding tijdelijk wonen is eenvoudiger dan een vergunning als meergezinswoning. De melding creëert een in de woning waarvan je eigenaar bent een ondergeschikte wooneenheid. De ondergeschikte wooneenheid moet fysiek aansluiten bij de woning. Voor zorgwonen moet dat niet. De wooneenheid mag maximum één derde van de volledige woonoppervlakte innemen. Je krijgt de toelating voor drie jaar. Daarna stopt het. Voor zorgwonen is er geen tijdslimiet op. Je kan kiezen voor zorgwonen vanaf het moment dat één van de bewoners of de inwoners 65+ is. Je hoeft dus niet extra zorgen nodig te hebben.”
“In de ondergeschikte wooneenheid mag je volgende doelgroepen huisvesten: erkende vluchtelingen, asielzoekers die de opvang wensen te verlaten, of mensen die acuut dakloos zijn wegens schade aan hun woning. Ook de mensen gevlucht uit Oekraïne, die het statuur tijdelijke bescherming hebben gekregen, mag je huisvesten.”
“De melding tijdelijk wonen dien je in bij de gemeente, die binnen de 30 dagen moet antwoorden. Normaal volgt een toelating. Het kan voorvallen dat een gemeente met extra voorwaarden komt. Dat blijkt uit de begeleiding en ondersteuning die we bij Orbit bieden bij het indienen van de melding tijdelijk wonen. We merken dat extra voorwaarden ontmoedigend kunnen werken. Doe dus zeker beroep op onze begeleiding.”
“De inwoner kan zich inschrijven op het ondergeschikte adres en krijgt dus een eigen domicilie, met een aparte code in het bevolkingsregister, en is op die manier volledig onafhankelijk. Ook het kadastraal inkomen blijft ongewijzigd. Maar er kan wel een impact zijn op woonpremies, subsidies of fiscale voordelen. Dat is elke keer na te gaan bij de premieverstrekkers. Als je een inwoner hebt met schulden, zijn er risico’s voor de gedeelde ruimtes en voor de privéruimtes van de inwoner. Meubelen en huisgerief kunnen bijvoorbeeld worden aangeslagen. Daarom is het belangrijk bij de start een plaatsbeschrijving te maken, waar duidelijk op staat wat van de eigenaar is en wat van de nieuwe bewoner is. We raden ook aan duidelijk te zijn over het feit dat je huur gaat vragen. Maximum één derde van het leefloon is het daarbij het uitgangspunt.”.
Orbit helpt niet enkel bij het indienen van de melding, maar contacteert ook een vluchtelingenwerking in de buurt, zoals Mondiale werken Regio Lier. “Zij kennen vluchtelingen en kunnen bekijken wie het best zou passen voor de woonruimte die je ter beschikking hebt.”
Alles staat in de stap-voor- stap handleiding die je hier meteen kan downloaden: klik hier. Persoonlijke assistentie wordt gegeven door Gilles Salem.
Tenslotte is het aan de aanwezigen om vragen te stellen en ervaringen uit te wisselen. Eén van de aanwezigen wil een deel van een woning, waar voorheen haar moeder woonde, verhuren voor vluchtelingen. Een andere persoon wil een huis sociaal verhuren, maar niet voor een termijn van negen jaar. Ook is het duidelijk dat men wel mogelijkheden ziet om met de Woongenoten of WoonCoop op weg te gaan.
Als u als lezer ook mee het verschil wil maken, leg contact!
- Contacteer Orbit: Gilles Jallal Salem, gilles@orbitvzw.be , gms 0471/71.21.51.
- Contacteer Mondiale Werken Regio Lier vzw: woonhulp.regiolier@gmail.com, gsm 0473/99 41 57.
