Op 13 maart 2019 heette Jef Van Hecken Gie Goris welkom op de Open Avond van Attent in het teken van: “onrechtvaardigheid in de wereld vandaag en hoe Attent er zich beter in kan positioneren. Gie Goris kan ons daarbij zeker inspireren, omdat hij als hoofdredacteur van MO* de wereld dagdagelijks in het oog houdt.” Daarop schetste Gie kort hoe hij bijna 40 jaar geleden, kort na de moord op Romero, zijn burgerdienst deed bij Broederlijk Delen om er vervolgens 10 jaar aan de slag te blijven. Daarna ging hij werken bij Wereldwijd, later omgevormd tot het magazine MO*.
Voor zijn uiteenzetting, ingepast in de Vasten, schuift hij ervaringen van Goede Vrijdag en Pasen naar voor als ijkpolen. “Het zal wellicht een verhaal worden van veel Goede Vrijdag en wat minder van Pasen”. Dat wijst hij toe aan zijn werk als journalist. “Er is zeker ook een stroom van hoop, kracht en alternatieven aan te geven. Als journalist ben ik verplicht te focussen op wat er fout gaat. Maar dat houdt volgens mij impliciet in dat ik geloof dat dit helpt”. Uit de talrijke informatie over onrechtvaardigheid maakt MO* dagelijks een selectie, die leidt tot 5 à 10 artikels per dag, goed voor 2.300 bijdragen op jaarbasis. Onmogelijk op een uurtje tijd samen te vatten. In de plaats haalt Gie Goris enkele clusters naar voor.
1. Ongelijkheid
Met ongelijkheid bedoelt hij niet de onderlinge diversiteit tussen mensen, en ook niet de ongelijkheid van kansen. “Die ongelijkheid kan een samenleving nog proberen rechttrekken”. Ongelijkheid gaat over de onderliggende structuren, die er toe leiden dat de enen almaar rijker worden en de anderen arm gehouden worden. “Hierop mogen we echt niet afgeven!”.
Maar neemt de ongelijkheid wel toe in de wereld? Er zijn immers indicatoren die aangeven dat we er op vooruit zijn gegaan. “De grote kloof tussen Noord en Zuid, die je na de kolonisatie kon aanbrengen op een wereldkaart is inderdaad niet meer bruikbaar. Diverse landen uit ‘het Zuiden’ zijn gegroeid. Het inkomen per hoofd in China –1,2 miljard mensen – steeg op 40 jaar tijd met 1200%. Veel mensen gingen er behoren tot de middenklasse. In dezelfde periode is het inkomen per hoofd in Congo echter met 7% gedaald. Dat geldt overigens voor de meeste Afrikaanse landen, al zijn ze tussen 2000 en 2008 er wel op vooruitgegaan.”
De kloof tussen Noord en Zuid is kleiner geworden. “Maar in bijna alle landen is de ongelijkheid in het land zelf toegenomen.” Ook hier weer met de nodige nuances. “Een land als Brazilië was heel ongelijk en is minder ongelijk geworden. In China was er een grote gedeelde armoede en dus een minder grote ongelijkheid. Daar is de ongelijkheid zeer groot geworden”.
Sociaal overleg
Economische groei creëert ongelijkheid, die zichzelf versterkt, tenzij een corrigerend beleid wordt gevoerd. Een herverdelend beleid voeren is mogelijk en is een belangrijk instrument voor vrede. “Dat heeft Europa tussen 1950 en 1970 duidelijk aangetoond. Het belang van herverdeling om ongelijkheid te verminderen, is een les die Europa geleerd heeft uit de Wereldoorlogen.” Zelf leerde Gie Goris dat het verdrag van Versailles, afgesloten na Wereldoorlog I, door de manier waarop het tot stand kwam en de herstelbetalingen, niet alleen de kiem bevatte voor de tweede Wereldoorlog, maar ook al passages had over het organiseren van sociaal overleg. Dat is tijdens het interbellum niet gerealiseerd, maar wel volledig op gang gekomen na de tweede Wereldoorlog.”
Een beleid dat groei stimuleert en tot sociale herverdeling komt, creëert kansen voor mensen. “Ikzelf, zoon van een mijnwerker, kon dankzij studiebeurzen gaan studeren”. Voor hem is het dan ook zeer duidelijk dat ‘kansen krijgen, kansen grijpen’ niet kan als er een muur van belemmerende structuren wordt opgetrokken. “Er zijn dus structurele ingrepen nodig, precies door sociaal verzet en overleg, vakbondswerking dus.”
Strand van Mendeljev
Een klein teken van Pasen ziet hij wat dat betreft in India ontstaan. Hij licht er de praktijk toe van scheepssloop op stranden, een economische bedrijvigheid met grote milieugevolgen en erbarmelijke arbeidsomstandigheden. “Ook al kan je nooit alle arbeidsongevallen uitsluiten, er is daar veel verbetering mogelijk op het vlak van veilige werkomstandigheden.” Het kleine Pasen is er omdat werknemers zich niet neerleggen bij die situatie en tot sociaal overleg komen, zodat bijvoorbeeld een begin van sociale zekerheid wordt gemaakt door aan weduwen van omgekomen arbeiders een vergoeding te doen uitkeren. “Een kleine stap, die nog echt structureel moet worden verankerd. Want ik heb geleerd, dat als je een maatregel niet structureel maakt, het terug verdwijnt”.
Over het grote ecologische probleem van de sloop van reuzeschepen op stranden verscheen een dossier onder de veelzeggende titel. “Het strand van Mendeljev”. De praktijken van deze scheepssloop worden ook gevolgd en aangeklaagd door de NGO Shipbreaking Platform.
2. Polarisering
Zowel dichtbij als veraf ziet Gie Goris de polarisering al ruim 30 jaar toenemen. Cultureel-politiek manifesteert deze zich in “woedende identiteiten”, naar Francis Fukuyama, in zijn boek “Identiteit. Waardigheid, ressentiment en identiteitspolitiek”. Fukuyama neemt het Griekse begrip “thymos” op, volgens Plato één van de drie onderdelen van de ziel (verlangen, rede en de behoefte om erkend te worden). Kort gezegd vinden mensen erkenning in de eigen, specifieke groep en richten hun ressentiment naar groepen, die als minderen worden gezien.
Het streven naar erkenning stopt echter niet bij het gelijkwaardig zijn, maar zet door tot de meerdere willen zijn. Voor Gie Goris kan de samenleving beter worden van ambitie, maar niet wanneer dit leidt tot superioriteit, tot racisme. Het zich als cultuur superieur voelen, verdwijnt niet en wordt vandaag zelfs opnieuw gelegitimeerd. Niet alleen het Westen lijdt er aan. Alle groepen en religies kunnen een superioriteitsgevoel produceren, dat zich richt tegen andere culturele groepen. Zie bijvoorbeeld het Boeddhistisch-nationalisme waardoor in Myanmar de Rohingya-minderheid met geweld werd verdreven. Er is met andere woorden, geen garantie tegen extremisme.
Extremisme wordt bovendien gevoed door een neoliberale mondialisering die ongelijkheid vergroot en tegelijk ook het middenveld delegitimeert en criminaliseert. Zonder middenveld kan men enkel terugplooien op een ‘imaginaire’ groep van gelijken, die ressentiment ontwikkelt. Sociale media vuren dit aan. De beslotenheid van het ‘ik-met-zijn-scherm’ verscherpt het debat, omdat door het scherm alles wordt geanonimiseerd.
Polarisering is dus niet los te zien van toenemende ongelijkheid. In de Verenigde Staten zag de onderste 20% van de samenleving het inkomen met 12% toenemen. De 30 tot 60 groep zag het inkomen groeien met 53% en de top 20% van de samenleving kende een groei met 277%. In plaats van een betere herverdeling naar beneden toe, vloeit alles naar boven. Toch slaagt de rijke toplaag (de 1% zag de rijkdom zelfs toenemen met meer dan 3000%) erin zichzelf te presenteren als de oplossing van het probleem. Dit fenomeen werd 150 jaar geleden al omschreven met de term “the robber barons”. Ze nemen daarbij de culturele legitimiteit over.
Toch zijn er ook hier kleine tekens van Pasen. Gie Goris wijst op het tot stand komen van het Global Compact Migratie. Dit akkoord is een stap vooruit, omdat er een kader is gecreëerd dat stelt dat migratie in welke fase ook, gekoppeld is aan de mensenrechten. “Soms het minder herkenbaar als teken, maar grote structuren moeten ook evolueren”.
Er is ook een alternatief aan te geven voor ‘superioriteit’. Het is niet relativisme, noch onverschillig of cynisch worden. Het alternatief is de waarden gedreven, vriendelijke botsing, waarbij vanuit sterkere overtuigingen en verschillende inspiraties wordt gewerkt aan een gedeeld doel.
3. Mensenrechten en ecologie
Gie Goris had ook nog mensenrechten en ecologie als belangrijke clusters aangekondigd. Maar de tijd was te beperkt geworden. Hij wees kort op het afbouwen van de mensenrechten en op de beweging voor het klimaat die de jongeren wereldwijd op gang brengen.
Na de pauze werden enkele vragen gesteld. Eén ervan ging over mensenrechten en het inperken van rechten van migranten. Die inperking was trouwens het opzet van Europa bij de Global Compact onderhandelingen. “Maar daar is heel duidelijk overeind gebleven dat de mensenrechten gelden voor iedereen, in welke fase van migratie dan ook. Dit betekent tegelijk niet dat iedereen recht heeft op alles. In de praktijk wordt in verschillende landen van Europa, zoals bij ons, geknaagd aan de gelijke rechten. In Denemarken is het integratiebeleid zelfs officieel omgezet naar een terugkeerbeleid”. Voor Gie Goris is het echt tijd om te reageren, om een standpunt in te nemen voor de mensenrechten, “de voeten goed in het zand te zetten”, om te verhinderen dat mensenrechten omvallende dominosteentjes worden.
Kan ‘Fair Trade’ ook worden gezien als een klein teken van Pasen? Hier voegt Gie Goris toe dat boeren ook een toekomst dienen te krijgen via de grotere markt. “Je moet ook een beetje vuile handen durven maken in de grote economie”. Dat geldt ook voor het thema van de ecologie, vervolgt hij. “Er is wel wat te doen geweest over de betrokkenheid van aantal grote CEO’s in het ‘Sign for my future’ initiatief, dat wil dat de volgende regeringen in ons land samen doen wat nodig is om de klimaatopwarming ruim onder de 2 graden te houden en te blijven streven naar maximaal 1,5 graad. Ook al komt er zeker een fase van conflict met bedrijven, doordat ze de eisen van het platform onderschreven hebben, kunnen ze ook bevraagd worden en moeten ze zich uitspreken.” Gie Goris besluit: “Je zou kunnen zeggen dat ik een radicale centrist ben geworden, in plaats van een positie aan de kant in te nemen”.
Vanuit het publiek kreeg hij tenslotte ook nog een woord van waardering omdat hij zijn uiteenzetting plaatste tussen Goede Vrijdag en Pasen: “Het sluit aan bij mijn geloof dat Jezus niet alleen gestorven is voor mijn zonden maar ook vermoord is omdat hij is opgekomen voor de kleinen en kwetsbaren”. Gie Goris voegt toe dat het voor hem nog sterker mag worden geformuleerd: “Jezus werd gedood omdat hij zich verzet heeft tegen de structuren van de macht, zoals de bevrijdingstheologie dat ook stelt. Menselijke zorg en opkomen voor waardigheid, zijn heel goed, maar verzet tegen structuren van ongelijkheid en macht, is essentieel”.
Rita Boeren
