Ontmoeting met paus Franciscus

In het kader van het pausbezoek aan de jarige Leuvense universiteit geven we het woord aan enkele academische personaliteiten die paus Franciscus al persoonlijk ontmoetten. We vroegen hen wanneer en bij welke gelegenheid ze de kerkvorst spraken en of hen iets bijzonders bijbleef. Op welke wijze maakte de paus indruk op hen? We peilen ook naar hun persoonlijke verwachtingen van het pausbezoek.

Recht voor de vuist en uit het hart
Bénédicte Lemmelijn
Decaan Faculteit Theologie en Religiewetenschappen, KU Leuven
Lid van de Pauselijke Bijbelcommissie

Als lid van de Pauselijke Bijbelcommissie ontmoet ik paus Franciscus jaarlijks tijdens de plenaire week van overleg en studie van deze commissie. De leden van de commissie – een twintigtal Bijbelwetenschappers van over de hele wereld – verblijven dan in Casa Santa Marta, waar ook de paus zelf woont. Het is bijzonder om hem dan dagelijks tijdens het avondmaal te zien of hem gewoon in de gang of bij de lift te ontmoeten. Tijdens één van die dagen is er ook altijd een officiële audiëntie voor onze commissie, waarbij de paus de leden toespreekt en uitweidt over het belang van onze taak en de relevantie van het thema waarover we een document voorbereiden. Van die audiëntie is er ook een tekst, die nadien gepubliceerd wordt op de website van het Vaticaan. Echter, de realiteit verloopt net iets anders.

Lees verder onder de foto

Een kerkjurist heeft de neiging vooral naar de politieke rol van de paus te kijken. Zo hervormde hij de curie, waarbij hij in één beweging de rol van de curiekardinalen verminderde en die van de vrouw in de kerk versterkte, zonder dat er van een priester- of diakenwijding sprake is. Verder lijkt hij als paus vooral met ethische thema’s bezig. Zijn standpunten over migratie of klimaat slaan aan in het geseculariseerde westen. Die over seksuele ethiek veel minder, daar moet hij schipperen tussen het westen en de rest van de wereldkerk.

De paus werd uitgenodigd enkele jaren geleden, op een moment dat de kerk minder onder vuur lag dan vandaag. Daarom kozen de UCL en de KU Leuven voor zijn bezoek ‘veilige’ ethische thema’s. Te verwachten valt verder dat er sterk gemediatiseerde acties van de groep van slachtoffers van seksueel misbruik begeleid door Rik Devillé en meester Van Steenbrugge zullen komen. Zelf hoop ik dat het bezoek een aanleiding mag zijn om de diepe religieuze vragen over de zin van het bestaan, over leven en dood, de kracht die geloof geeft in het leven te belichten. Dat zou prachtig zijn, hopelijk is er enige ruimte voor. Persoonlijk ben ik van plan het pausbezoek vanop een zekere afstand te volgen. De toespraken van de sprekers zal ik wel grondig analyseren, zowel die van de paus, de bisschoppen, de universiteitsbestuurders en anderen. Kortom, ik ben en blijf, zoals destijds Raymond Aron, een ‘spectateur engagé’.

Hoopvol onderweg
Luc Sels
Rector, KU Leuven

Ik ontmoette paus Franciscus tijdens een audiëntie in Rome, samen met minister-president Jan Jambon op 30 maart 2022. Je bent natuurlijk wel onder de indruk op dat moment in die grote Aula Paulus VI, met de enorme sculptuur van Fazzini op de achtergrond. Maar toen de paus bij ons langskwam en we onze uitnodiging konden overhandigen was hij innemend en oprecht geïnteresseerd. De minister-president en ikzelf hebben kort met hem kunnen spreken en dat voelde aan als een hartelijk gesprek. Misschien beeld ik het me in, maar ik denk dat hij op dat moment graag dadelijk had toegezegd om te komen, maar zo eenvoudig ligt dat natuurlijk niet.

Lees verder onder de foto

In het domein van de medische ethiek zie ik dat Franciscus alle ruimte geeft om zoekend op weg te gaan naar meer dynamische vormen van ethiekbeoefening. In de Pauselijke Academie voor het Leven heeft hij plaats gemaakt voor vrouwen en leken, alsook voor mensen met andere geloofsovertuigingen, zoals joden en moslims. Uit respect voor hun godsdienstige gebruiken worden de vergaderingen van de Academie niet meer van donderdag tot zaterdag maar van maandag tot woensdag gepland. Ook dat illustreert de wens van Franciscus om zich niet op te sluiten in een kring van gelijkgezinden, maar om in dialoog te gaan met andersdenkenden. Ook wat betreft de thema’s die in de Pauselijke Academie worden besproken is sinds het aantreden van Franciscus een kentering opgetreden. In plaats van exclusief in te zetten op een binnenkerkelijke standpuntbepaling inzake ethische vragen rondom het begin en het einde van het leven – zeg maar abortus en euthanasie – heeft de Academie onder impuls van Franciscus ervoor gekozen na te denken over de ethische aspecten van het gebruik van artificiële intelligentie (AI). Op deze manier wil Franciscus een positief verhaal schrijven over hoe technologie het leven van mensen waar ook ter wereld positief kan beïnvloeden. Speciale aandacht gaat dan naar de impact van AI op het leven van de meest kwetsbare mensen en op het milieu.

Ik vind het bijzonder dat Franciscus België en de Leuvense universiteit bezoekt. Na al wat er zich de voorbije jaren in de Vlaamse kerk en samenleving heeft afgespeeld, kan ik mij voorstellen dat Franciscus België beschouwt als een noodgebied waar een veldhospitaal moet worden opgezet om de spirituele kwetsuren te helen. Ik ben daarom vooral benieuwd naar de woorden die Franciscus zal uitspreken en naar de symbolische daden die hij zal stellen. Ik hoop dat het geen beleefdheidsbezoek wordt maar dat de echte problemen en bekommernissen langs beide kanten worden benoemd in een sfeer van wederzijds respect en bemoediging.

Een evangelische stem op internationaal niveau
Professor Jan De Volder
Docent Faculteit Theologie en Religiewetenschappen, KU Leuven

Op 13 maart 2013 stond ik als correspondent van het weekblad Tertio op het Sint-Pietersplein voor een live-uitzending met Canvas toen Franciscus zich voor het eerst aan de wereld toonde met het memorabele “Buona sera!” Ik zwijmelde even toen ik die avond zijn naam hoorde: de Argentijnse kardinaal Jorge Bergoglio was heimelijk mijn favoriet geweest voor het Conclaaf. Ik schreef mijn ervaringen van die bewogen weken, tussen het ontslag van Benedictus XVI en de eerste weken van het nieuwe pontificaat, uit in het boek Een wonderlijk tweepausenjaar. Nieuwe zuurstof voor de kerk (Lannoo, 2013).

Lees verder onder de foto

Maar minstens even belangrijk dan de persoonlijke ontmoeting is voor mij de studie geweest van de teksten waarin Franciscus zijn visie op kerk en haar maatschappelijk engagement heeft uitgewerkt. Het werd een ontmoeting met een paus die in het denken en handelen van de kerk een fundamenteel veranderingsproces op gang brengt.

In zijn apostolische exhortatie Evangelii gaudium legde Franciscus niet alleen de klemtoon op een kerk die zich inspireren laat door het evangelie, maar ook een kerk die naar de mensen toegaat. Voor hem is eenheid geen uniformiteit, maar een eenheid in diversiteit. Toekomstgerichte processen op gang brengen is belangrijker dan zich vastklampen aan een statische visie op traditie. Vrede vraagt de moed om conflicten te transformeren. En vooral: direct contact met armen en kwetsbare mensen is de weg naar meer sociale rechtvaardigheid. Daarbij is rekening houden met de realiteit belangrijker dan het verkondigen van abstracte ideeën of ideologieën.

In zijn encycliek Laudato si werkt hij een schitterende ethische en spirituele visie uit op de samenhang tussen sociale inzet en een engagement voor het leefmilieu. Volgens Franciscus moeten wij een antwoord geven op zowel de kreet van de armen als de kreet van de aarde.

In zijn encycliek Fratelli tutti werkt hij een inspirerende visie uit op de universele broederschap en in tegenstelling tot de meeste officiële teksten aarzelt hij niet om te citeren uit bronnen buiten de kerk, bronnen uit de Orthodoxe, Anglicaanse, Joodse en Moslim traditie. Zijn encycliek getuigt ook van een bijzondere zorg voor migranten en vluchtelingen. Hij pleit voor een cultuur van de ontmoeting. Volgens hem is vrede niet alleen een taak van diplomaten, politici en experten (‘de architectuur van de vrede’), maar ook van iedereen die persoonlijk ‘de kunst van de vrede’ ontwikkelt.

Paus Franciscus heeft ook concrete stappen gezet naar een meer synodale Kerk en naar een gelovige ethiek waarin niet een strikte toepassing van de letter van de wet, maar onderscheiding leidt naar juiste beslissingen.

Door het grondig lezen van Franciscus’ teksten heb ik een paus kunnen ontmoeten, die ongetwijfeld binnen enkele jaren zal erkend worden als één van de grote pausen uit de kerkgeschiedenis.