Wie ernstig ziek of stervende is, heeft op een bijzondere wijze Gods genade nodig. Daartoe kan het sacrament van de ziekenzalving steun geven. Vroeger werd het sacrament van de ziekenzalving het H. Oliesel genoemd. Dat heeft de bijklank van het denken aan de dood, maar de ziekenzalving wordt niet exclusief aan stervenden toegediend. Aan mensen die bijzonder zwak zijn kan zij ook worden toegediend, zonder dat er sprake hoeft te zijn van een levensbedreigende ziekte.
Genade van de Heilige Geest
Het sacrament van de ziekenzalving geeft de genade van de heilige Geest. Het sacrament kent een aantal vaste elementen: de biecht of bezinning; de zalving, waarbij de priester met gewijde olie bij de ernstig zieke of stervende op voorhoofd en beide handen een kruisteken maakt, de zegen met handoplegging en het uitreiken van de H. Communie. De kracht van het sacrament helpt je het lijden te dragen of te bestrijden en helpt je te vertrouwen op God in dit zware moment.
Jezus zelf geeft de opdracht om hulp en aandacht te besteden aan de zieken. Het sacrament van de ziekenzalving is door hem ingesteld. In de brief van Jakobus is te lezen dat de zieke met olie moet worden gezalfd met het doel dat hij wordt gered. Het sacrament kan worden herhaald, telkens als de noodzaak aanwezig is. Aan ernstig zieken, aan mensen die voor een levensgevaarlijke operatie staan of aan mensen die hun levenseinde zien naderen, kan het sacrament van de ziekenzalving worden toegediend.
Men mag de ziekenzalving niet verwarren met het 'laatste sacrament van de stervenden' (ook genoemd 'het viaticum'). Dit is de laatste keer dat de H. communie uitgereikt wordt aan een stervende persoon op de drempel van het eeuwig leven.
De meest voorkomende vragen hebben we hier opgelijst om misverstanden te vermijden.
1. Wat gebeurt er precies wanneer de ziekenzalving wordt toegediend ?
De aanwezigen worden begroet. De priester leidt de plechtigheid in met een kort woord en bidt voor de zieke(n). Daarna volgt de schuldbelijdenis. Zoals in elke liturgieviering wordt dan een toepasselijke lezing uit de heilige Schrift gelezen. De aansluitende voorbede is gericht op deze zieke(n) en andere zieken, op de ziekenverzorgers, de familieleden en vrienden van deze zieke(n).
De kern van het sacrament bestaat uit de zalving met heilige olie van de zieke op voorhoofd en handen, onder het uitspreken van deze woorden: “Moge onze Heer Jezus Christus door deze heilige zalving en door zijn liefdevolle barmhartigheid u bijstaan met de genade van zijn heilige Geest. Amen. Moge Hij u van zonden bevrijden, u heil brengen en verlichting geven. Amen.”
De viering wordt besloten met het bidden van het Onze Vader en de zegen door de priester. Bij acuut stervensgevaar beperkt de viering zich tot de belangrijkste elementen.
2. Heeft de ziekenzalving een genezend karakter ?
De ziekenzalving is vooral een krachtige hulp in de nood waarin een ernstig zieke mens verkeert. Zo heeft het sacrament een heilzame werking om, door Gods bijstand, de inzinkingen goed te doorstaan. Het sacrament helpt de zieke om te vertrouwen op God en om van daaruit het lijden te dragen. Het sterkt hem tegen de angst voor de dood en alle beproevingen van de ‘Boze’. Soms kan de ziekenzalving ook leiden tot een (tijdelijke) genezing van de ziekte of een herstel van de lichamelijke krachten van een bejaarde.
3. Wanneer is het meest geschikte moment voor een gelovige om de ziekenzalving te vragen ?
De ziekenzalving kan gevraagd worden wanneer iemand door een levensbedreigende ziekte of door ouderdom zo ernstig verzwakt is dat de kans bestaat dat het einde van zijn of haar leven nabij komt. Men kan het ook vragen voorafgaand aan een medische ingreep. Maar het is een misverstand te denken dat men terminaal ziek moet zijn om dit sacrament te ontvangen.
Daarnaast zijn er ook situaties waarbij mensen hun vertrouwen in God dreigen te verliezen (bijvoorbeeld bij psychische ziekte of chronische ziekte) waarin het sacrament nieuwe kracht en hoop kan schenken.
Men zal dus bij de beoordeling van de toestand niet angstvallig te werk gaan en met pastorale wijsheid onderscheiden of het sacrament van de ziekenzalving de persoon in zijn of haar geloof kan sterken, te midden van een situatie waarin de fysieke of psychische gezondheid zwaar wordt beproefd.
4. Kan een kind de ziekenzalving ontvangen ?
Ook aan kinderen kan de ziekenzalving toegediend worden, als zij gedoopt zijn en als zij voldoende inzicht hebben om het werkzame effect van dit sacrament te begrijpen.
5. Kunnen mensen die hun verstandelijke vermogens verloren hebben de ziekenzalving ontvangen ?
Ook aan zieken of bejaarden die hun verstandelijke vermogens of het gebruik ervan verloren hebben, mag de ziekenzalving gegeven worden, als men mag veronderstellen dat deze mensen, voorafgaand aan hun ziekte, minstens impliciet om dit sacrament gevraagd hebben.
6. Moet je bij bewustzijn zijn om de ziekenzalving te ontvangen?
Het verdient de voorkeur dat een gelovige de ziekenzalving bij bewustzijn ontvangt. Zo kan het sacrament meer vrucht dragen. Toch kan men ook aan een gelovige die buiten bewustzijn verkeert het sacrament van de zieken geven als men mag veronderstellen dat hij of zij, voorafgaand aan zijn toestand, minstens impliciet om dit sacrament gevraagd heeft.
7. Kan een overledene de ziekenzalving ontvangen?
Neen. Een overledene wordt niet meer gezalfd. De sacramenten zijn immers verbonden met levende personen. Er kan dan uiteraard wel gebeden worden. Bij twijfel of de persoon nog leeft, wordt de ziekenzalving toegediend 'onder voorbehoud'.
8. Is de toediening van de ziekenzalving aan een bepaalde plaats gebonden?
De ziekenzalving kan in principe op elke plaats toegediend worden. Meestal gebeurt dit bij de zieke aan huis, in het ziekenhuis of in een verzorgingstehuis. Ook kan het sacrament gegeven worden in een kerk of kapel of een andere geschikte ruimte, vooral als de ziekenzalving aan meerdere personen tegelijk bediend wordt. Bij acute nood, bijvoorbeeld naar aanleiding van een ongeval, kan het sacrament op de plaats van het ongeval toegediend worden.
9. Wie mag er aanwezig zijn wanneer de ziekenzalving wordt toegediend?
De ziekenzalving wordt gewoonlijk bediend in het bijzijn van de (naaste) familieleden van de zieke en van diegenen die deze persoon verzorgen en bijstaan, voor zover de toestand van de zieke dit toelaat en de ruimte daarvoor geschikt is.
Bij een gemeenschappelijke viering in een kerk of kapel kunnen, naast de begeleiders van de zieken, ook andere parochianen of belangstellenden aan de viering deelnemen, zoals bij elke andere openbare liturgische viering.
10. Kun je de ziekenzalving meer dan één keer ontvangen?
Ja! De ziekenzalving kan opnieuw ontvangen worden, wanneer de zieke na de ziekenzalving weer beter wordt en later opnieuw door een ernstige ziekte getroffen wordt, of ook wanneer tijdens hetzelfde ziekteproces de toestand van de zieke verergert.
11. Wie is de bedienaar van de ziekenzalving?
Alleen een priester kan de volledige ritus van een ziekenzalving verrichten. Dit heeft te maken met het aspect van zondevergeving (sacrament van verzoening / de biecht) als onderdeel van de ritus.
Aangestelde diakens, ziekenhuispastor(e)s of pastor(e)s verbonden aan een rustoord kunnen uiteraard de zieken als de aanwezigen en het medische personeel op een aangepaste wijze voorbereiden en de priester bijstaan.
12. Wat te doen wanneer geen priester beschikbaar is om de ziekenzalving toe te dienen?
In dat geval kan men beroep doen op de aangestelde diaken of op aangestelde ziekenhuispastor(e)s of pastor(e)s verbonden aan de pastorale instelling. Deze kunnen – indien de situatie van de zieke dat toelaat – aan de stervende het viaticum geven en een zegeningsgebed over de zieke uitspreken en in gebed aan God vragen om zijn Barmhartigheid te betonen aan de stervende man of vrouw.
(bron: gezinspastoraal.be + Orde van de Dienst voor de ziekenliturgie)
