In Kerk en Leven nr 24 jg 82 van 16 juni 2021 lazen wij een mooi artikel van Rita Verschuere over Johannes de Doper als “grote figuur in Bijbelse verhalen” die “een uiterst belangrijke rol (speelt) doorheen de hele kerkgeschiedenis”.
Wij vernamen dat hij de patroonheilige is van vele beroepen.
Volgens heiligen.net is Johannes de Doper patroonheilige van: architecten, metselaars, timmerlieden, kuipers en tonnenmakers, schoorsteenvegers, leerlooiers, laarzen -en zadelmakers, wevers, stoffenververs, kleermakers, bont- en pelswerkers, herders, smeden en hoefsmeden, muzikanten en zangers, herbergiers en restaurateurs, bioscoophouders en -exploitanten, wijnbouwers.
Hij wordt aanroepen voor vele ziekten en aandoeningen.
Zo wordt hij aanbeden tegen hoofd- en keelpijn, flauwvallen en epilepsie, schorheid en stemverlies, krampen, koorts, rugpijn en zelfs tegen het geschreeuw van kinderen.
Als patroonheilige van de parochie wordt Johannes de Doper in Anzegem vereerd met een noveen en een Broederschap.
Naar aanleiding van het Hoogfeest van de geboorte van Sint-Jan de Doper op 24 juni, schreef Rita Verschuere dit jaar opnieuw een bijzonder mooi artikel over vooral de evangelische benadering van deze heilige.
Johannes werd er getypeerd als de woestijnman, profeet en asceet; de doper die valse zekerheden doorprikt en zegt wat mensen echt moeten doen; de aankondiger van de Messias. (zie Kerk en Leven nr. 25 jg 83 van 22 juni 2022).
In de evangelies kunnen wij inderdaad een en ander over het optreden van Johannes de Doper lezen.
Maar, wij weten allemaal dat de evangelies geen exact relaas zijn van historische gebeurtenissen; de evangelisten hebben ook niet die bedoeling.
Dat is eveneens zo voor Johannes de Doper.
De getuigenissen van de evangelisten rond deze figuur lopen trouwens erg uiteen en zijn gekleurd door hun persoonlijke visie op Jezus, de Christus, en zijn verhouding tot Johannes.
Op 29 augustus viert de katholieke kerk het martelaarschap van Johannes de Doper.
Deze liturgische herdenking van zijn onthoofding geeft ons de kans om, als aanvulling op de vermelde artikels uit Kerk en Leven, ook eens te kijken naar wat de wetenschappelijke opzoekingen ons zeggen omtrent de ‘historische’ persoon Johannes.
Uiteraard zullen een aantal elementen uit die artikels hier terugkomen.
De Amerikaanse katholieke priester en exegeet John Paul Meier (°1942) deed een ernstige zoektocht naar de ‘historische’ Johannes de Doper en publiceerde dit in zijn reeks “A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus”, in het tweede deel uit 1994 met ondertitel “Mentor, Message and Miracles” p. 17-233.
Belangrijke bronnen hiervoor waren: de vier canonieke evangelies, buitenbijbelse getuigenissen en gegevens van de joodse geschiedschrijver Flavius Josephus (37/38–ca 100).
De persoon Johannes.
Johannes was de enige zoon van een priester die dienst deed in de tempel te Jeruzalem.
Hij was dus voorbestemd om zijn vader op te volgen maar, verzakend aan zijn familiale en priesterlijke plichten, is hij de wildernis van Judea ingetrokken.
Rond het jaar 28 trad hij als joodse profeet op ten noorden van de dode Zee, op de oevers van de Jordaan.
Zijn kleding was van kameelhaar en hij leefde als een woestijnnomade op een dieet van sprinkhanen en wilde honing.
Hij werd beschouwd als een heilig man en een asceet.
De bijnaam ‘de doper’ kreeg hij omwille van het opvallende en ongewone ritueel dat hij stelde: de onderdompeling in stromend water.
Ook na zijn dood begin jaren 30 genoot Johannes nog een hoog aanzien los van zijn connectie met Jezus van Nazareth.
Wat predikte Johannes?
Johannes was een charismatische eschatologische profeet. Hij kondigde een nakend oordeel aan op een donkere en dreigende toon: enkel innerlijke bekering van het hart, uiterlijke verandering van levensstijl en het ondergaan van Johannes’ doopsel konden bescherming bieden.
Als nieuwe levensstijl riep hij de Joden op om deugdzaam te leven, tegenover elkaar gerechtigheid te betrachten en eerbied tegenover God.
Hij kondigde ook de komst aan van ‘een sterkere’. Het is niet duidelijk wie hij hiermee bedoelde, God of iemand anders.
Deze ‘sterkere’ zal de heilige Geest enkel uitgieten over de berouwvolle Israëlieten die zich met water lieten dopen door Johannes.
Het doopritueel van Johannes.
Johannes’ doopsel is niet te vergelijken met andere ‘waterrituelen’ uit die tijd en streek.
Dit was geen initiatieritus om toe te treden tot een gemeenschap.
Het doopsel veruitwendigde op een eenmalige rituele wijze de innerlijke ommekeer van de dopeling en zijn voornemen om een nieuw leven te gaan leiden.
Maar het was evenzeer een vorm van symbolische verkondiging.
Johannes beschouwde zijn doopsel als een anticipatie en verzekering van de reiniging van zonde die de ‘sterkere’ na hem zou bewerken door de doop met de heilige Geest.
Johannes en Jezus.
Zoals zo velen van het zondige volk Israël liet ook Jezus zich dopen door Johannes, kort voor de aanvang van zijn eigen publieke optreden.
Jezus erkende immers het gezag van Johannes als eschatologische profeet en stemde in met zijn boodschap van innerlijke bekering en uiterlijke verandering van levensstijl.
En Johannes zal in Jezus ook niet méér gezien hebben dan één van de velen die aan zijn prediking gehoor wilden geven en zijn doopsel verlangden.
De impact van Johannes op Jezus bleef na zijn doopsel wel doorwerken:
hij bleef nog een tijdje als leerling bij Johannes; rekruteerde zijn eigen eerste leerlingen uit het gezelschap rond Johannes en zette de rite van het dopen verder.
Er was wel een duidelijke verschuiving in de verkondiging: naast de eschatologische boodschap van Gods komende oordeel plaatste Jezus vooral Gods barmhartigheid en vergeving centraal.
Johannes’ dood.
Enige tijd na Jezus’ doopsel liet Herodes Antipas, bang voor een opstand, Johannes arresteren omwille van zijn grote invloed en/of de inhoud van zijn onderricht.
Hij werd gevangen gehouden en terechtgesteld in het fort Machaerus gelegen in de landstreek Perea waartoe de oostelijke Jordaanoever behoorde.
Op de achtergrond van deze terechtstelling speelden zeker Herodes’ huwelijksperikelen (verwerpen van zijn eerste vrouw en huwelijk met Herodias die eerder gehuwd was met een halfbroer van Herodes).
Dit is een samenvatting van het artikel “Johannes de Doper historisch benaderd”, verschenen in het tijdschrift ‘Vrienden van Bijbelhuis Zevenkerken’ (nr. 27/1 2020, blz. 27 - 37), waarin theologe Bianca Lataire de voornaamste conclusies van Meier bespreekt.
Erik Depraetere
