Het woord Epifanie komt uit het Koine Grieks (de taal van het Nieuwe Testament) en betekent “manifestatie” of “verschijning”. In het klassieke Grieks werd het gebruikt voor het verschijnen van de dageraad, van een vijand in de oorlog, maar vooral voor een manifestatie van een godheid (een theo-fanie) aan een aanbidder. In de Septuagint (de oudste en belangrijkste Griekse vertaling van de Hebreeuwse Bijbel) wordt het woord gebruikt voor een manifestatie van de God van Israël (2 Makkabeeën 15:27). In het Nieuwe Testament wordt het woord tenslotte, in 2 Tim. 1:10, gebruikt om te verwijzen naar de geboorte van Christus of naar zijn verschijning na zijn opstanding, en vijf keer om te verwijzen naar zijn wederkomst. In het westerse christendom herdenkt het feest hoofdzakelijk (maar niet uitsluitend) het bezoek van de Wijzen aan het Christuskind, en daarmee de fysieke verschijning van Jezus Christus aan de volkeren. Daarmee worden ook de doop van Christus en zijn eerste optreden op de bruiloft van Kana verbonden. In de Rooms-Katholieke kerk worden deze gebeurtenissen apart herdacht.
In onze contreien is het feest van Epifanie beter gekend als “Driekoningenfeest”. Op die dag gaan kinderen in het dorp rond om wat snoep te bedelen, het zogenoemde “sterzingen”. In sommige delen van Centraal-Europa zegent de priester, gekleed in witte gewaden, op die dag het “Driekoningen-water” ter herinnering aan de doop van Jezus, en doet er een beetje mirre in. Het wordt ook “epifanie-water” genoemd en wordt gezien als krachtig wijwater dat helpt tegen ziekten en kwade invloeden. De priester zegent ook krijt op dat moment. Met dat krijt worden daarna de initialen van de drie wijzen (Caspar, Melchior en Balthasar) boven de deuren van kerken en huizen geschreven. Voor dit nieuwe jaar is het weergegeven met de letters: 20+C+M+B+26. Je kan dat bijvoorbeeld zien op vele plaatsen in Tirol. De drie initialen worden ook geïnterpreteerd als de Latijnse uitdrukking Christus mansionem benedicat (Moge Christus het huis zegenen).
Alhoewel Epifanie dus verwijst naar de geboorte (en begin van openbaar leven) van Jezus, betekent het ook daar waar God zichtbaar wordt (theofanie). We zijn gewoon aan de zeven sacramenten in de Kerk, maar vroeger was alles waar God zichtbaar wordt een “sacrament”, een “mysterie”, een “theofanie”. Het is de middeleeuwse theoloog Thomas Aquinas die de sacramenten heeft beperkt tot zeven. Toch was de oudere idee van theofanie mooi. Elke keer dat we ervaren dat God in ons leven binnentreedt kunnen we vieren als een mysterie. Tertullianus in de tweede eeuw gebruik als Latijnse vertaling van mysterie het woordje “sacrament”, en benadrukte zo dat we iets heiligen. Een sacrament is daarom niet alleen daar waar God zichtbaar wordt aan ons, vooral in geboorte van een kind, maar waardoor we ook het kind “heiligen”. De term “sacrare” betekent “afscheiden”, “apart zetten”. Met die betekenis kreeg men de verkeerde idee dat men bij een sacrament een magische daad stelde, waar dat het juist een erkennen van een mystiek gebeuren was in origine. De sacramenten zijn mystieke riten waarbij God zich toont aan ons.
Brengen we deze historie achter het woordje epifanie en sacrament nu in relatie met het kindje Jezus, dan is de “verschijning” van Jezus in onze wereld inderdaad een mystiek gebeuren geweest, en was zijn doop in de Jordaan een daad van God naar de mensheid om Jezus “apart” te zetten, namelijk als de eerste messiaanse mens. In de messiaanse wereld zullen we leven oog in oog met God, en is ieder mens een uniek wezen, geen nummer in een archief of in een hospitaal. Wij kunnen ook God kenbaar maken in deze wereld door ons geloof, hoop, en liefde, net zoals Jezus ons het heeft voorgeleefd.
Met het feest van Driekoningen sluit de Kersttijd, een tijd waarin het in de wereld even zachter aan toe gaat onder elkaar, men durft hopen op vrede, en gelooft in een mooie toekomst voor de mensheid. Men zet na Driekoningen de kerstboom bij het grofvuil buiten, en verwijdert alle kerstversieringen in huis. Gedaan met die mooie tijd. Voor christenen is het echter daarmee niet gedaan, maar beginnen we er juist aan om in de wereld rondom ons die messiaanse wereld vorm te geven. Gesterkt door het kerstgebeuren gaan we de wereld in en maken we de “zaligheid” van het geloof, de hoop, en de liefde voelbaar aan allen. Zalig Nieuwjaar, 2026!
Pastor Peter
