Samen leven in harde tijden - Terugblik Trefdag 2016

Elk moment benutten

Voor de eerste spreker, Bleri Lleshi, is het thema “samen leven in harde tijden” op zijn lijf geschreven. Geboren in Albanië in een klein bergdorp, trok hij als 18-jarige student de wereld in, gedreven door een groot idealisme. Brussel werd zijn biotoop. Deze op een na meest diverse stad in de wereld, vindt hij het idaale laboratorium voor de toekomst. Bleri Lleshi wil als filosoof en politicoloog, die de complexiteit van de wereld begrijpen, en zich engageren om de wereld beter te maken. Daarvoor vindt hij ook het werken in de praktijk essentieel. En zo werkt hij in Brussel in een school als coach van jongeren, die doorheen alle diversiteit kampen met vele moeilijkheden en best wat ondersteuning kunnen gebruiken om hun droom over de toekomst waar te kunnen maken. Het is precies door het werken en geëngageerd zijn dat Bleri Lleshi de impact van toenemende angst op het samen leven zag groeien. Hij schreef  vervolgens in “Liefde in tijden van angst” hoe we de angst een halt kunnen en moeten toeroepen. En zeker sinds het verschijnen van het boekje is hij een veelgevraagd spreker, die het hele land doorkruist. Zelf vindt hij daarbij het in contact komen met de aanwezigen het belangrijkste. Hij roept daarom kort en aan de hand van concrete verhalen op hoe angst de samenleving doet verharden en verlammen, om dan vooral tijd te hebben om in te gaan op de vragen van het publiek.

Dat we leven in harde tijden, hoeft voor hem weinig betoog. Wel was hij verbaasd toen hij vast stelde hoeveel mensen niet hadden gedacht dat Groot-Brittannië voor Brexit zou kiezen en dat in de Verenigde Staten Donald Trump tot president werd verkozen. Voor hem zat dat er duidelijk aan te komen en is bovendien de kans groot dat er in de komende tijden ook in Europa extremere politieke keuzes worden gemaakt. Geschiedenis leert dat tegen dergelijke verharding, vroeg of laat ook weer reactie zal komen, en dan is het ook nog maar de vraag hoe deze reactie zich zal uiten. Verharding gaat overigens niet alleen over de politieke leiders, maar ook over de toename van ongelijkheid in de samenlevingen. Wat dat betreft zijn de Verenigde Staten een land met grote sociale ongelijkheid. Er leven tussen de 13-17% van de mensen onder de armoedegrens en hun aantal blijft toenemen. Aan de andere kant is er ook een kleine toplaag van superrijken.

Ook in Brussel stelt Bleri Lleshi toenemende problemen en armoede vast. Op zijn school leeft 40M% van de jongeren in armoede. En dat blijkt dan nog mee te vallen. Er zijn ook scholen waarvan 70% van de jongeren thuis in armoede leeft. Scholen moeten dan ook meer en meer proberen voedsel te voorzien voor kinderen die thuis geen eten hebben. Hij ontmoet ook mensen die bang zijn. Bang voor migranten, en zelfs voor mensen met een migratieachtergrond, die hier geboren en getogen zijn. Bang voor vluchtelingen. Maar ook mensen uit migratie zijn bang. Bijvoorbeeld hoorde hij hoe enorm getroffen asielzoekers worden, die in een asielcentrum moeten verblijven en enkel van anderen gescheiden zijn door een gordijntje. Het gebrek aan privacy leidt tot angst. Maar er zijn ook altijd de verhalen van mensen die geraakt zijn door de steun en hulp die ze wel vinden bij ons.

Alternatieven zijn er

Er zijn dus ook tekenen van hoop. Ook in de Verenigde Staten waar Bernie Sanders het kapitalisme in vraag heeft gesteld en waar zijn boek “Our Revolution: A future to believe in”  ook 100.000 mensen in beweging brengt. En tegenover Ukip is ook de grassroot beweging “Momentum” ontstaan, vanuit vrijwilligers die de energie die ontstond door de campagne die Jeremy Corbyn voerde voor Labour, verder te zetten in een nieuwe sociale en progressieve beweging.

Er is dus niet alleen haat, er is ook veel solidariteit. Maar dat laatste leidt tot veel minder media-aandacht. Een treffend voorbeeld is de mediaverslaggeving over het asielcentrum dat in Scherpenheuvel ging worden geopend. Het nieuws richtte zich op het protest hiertegen. Bleri Lleshi was er gevraagd als spreker. In de plaats van een groot aantal protesteerders, vond hij méér vrijwilligers dan dat er asielzoekers zouden komen. Grote solidariteit dus, die het nieuws niet haalt en dus onzichtbaar blijft.

Vrijwilligers zijn voor de spreker: liefdeswerkers. En met z’n allen zouden we meer beweging moeten maken. Dat is niet zo moeilijk, want in feite zijn er al veel alternatieven. Ze komen alleen nog te weinig naar buiten. Het zijn alternatieven die zich richten op een economisch systeem dat niet gericht is op winstbejag maar op de de noden en behoeften van de mensen. En dat is mogelijk. Er zijn ook al ondernemers die hun bedrijf in die zin inrichten, bovendien ook nog met respect voor moeder aarde. Steeds meer consumptie geeft ons geen voldaan gevoel, geen gevoel van zinvol leven. Dat komt van spiritualiteit. 

In plaats van mensen monddood te maken, moeten we democratie ernstig nemen. In Amerika ging 9 % van de latino’s en 12% van de zwarten stemmen, terwijl 50% van de bevolking een migratie-achtergrond heeft. Hoe democratisch is dit? Democratie kunnen we bevorderen door bij de mensen te komen, naar buiten te gaan, hen ook te stimuleren tot het opnemen van een engagement. En zelf ook het goede doen. Want tegenover de angst en de haat, die er zijn en ook begrijpelijk zijn, moeten we de liefde ontwikkelen. Die toont zich bijvoorbeeld in gastvrijheid en zorgzaamheid, die hij zelf van kindsafaan in Albanië meekreeg en in ere houdt.  Overigens is religieuze diversiteit in Albanië de gewoonste zaak van de wereld. In zijn eigen familie zijn er moslims, christenen, en alles daartussen. “Moslim zijn is daar chill, hoor.” Zelf noemt hij zich multigelovig. 

Hij rondt af door te bevestigen dat hij vandaag nog even idealistisch en gepassioneerd is, als toen hij 18 jaar was. “Ik kan niet stilzitten. Ik wil elk moment benutten om de wereld beter te maken. Volgend jaar word ik vader. En nu ontmoet ik veel mensen die zich vragen stellen en bang zijn voor de toekomst van de kinderen die nu geboren worden. Ik wil werken aan die toekomst.”

Blijven lachen!

In zeven punten stelt prof. De Tavernier vervolgens een aantal dimensies van het samenlevingsklimaat aan de orde, waarbij het werk van Ton Lemaire een inspiratie blijft.

(1) De samenleving verzuurt. Dat merkt hij persoonlijk, bij het jaar na jaar deur aan deur actie voeren voor 11.11.11. Dat is historisch al eerder gebeurd. Zo schreef Huizinga in 1933: “Wij leven in een bezeten tijd. En wij weten het.” En we weten inderdaad dat tijden van verandering, zowel leiden tot fascinering als tot verwarring en zich bedreigd voelen.

(2) Nochtans zou je op het eerste zicht denken dat we een vrolijke tijd beleven. Zelfs serieuze zaken worden verpakt als spelletje of uitdaging. Blijven lachen! is dé boodschap. Maar de obsessie met geluk maakt mensen paradoxaal genoeg ongelukkig. De uiterlijke lach maskeert de onderliggende onzekerheden, stelt ook Ton Lemaire vast.

(3) Ook het verdoezelen van problemen helpt de illusie in standhouden. Bijvoorbeeld zeggen we dan dat het de eigen schuld is indien men arm, ziek of werkloos is. Of we ontkennen dat onze levenswijze schade toebrengt aan het leefklimaat. We zijn ons onvoldoende bewust van onze biofysische condities, van “de schreeuw van de schepping”. Laudato Si besteedt hieraan veel aandacht. Maar ook enkele overzichtelijke statistieken uit het Living Planet Report 2014 tonen overduidelijk aan dat we de grenzen van de draagkracht van de aarde overschrijden.

(4) Vervolgens helpt ook de verdere fragmentisering van het leven niet om een zicht op het geheel te verkrijgen. De zaken worden zo complex dat men paradoxaal genoeg komt tot wegfilteren van de onaangename dingen en tot verregaande simplificatie, die zich uit in oneliners en korte pakkende teksten, bijvoorbeeld: “Make America great again”

(5) Sinds de Verlichting wordt de werkelijkheid benaderd vanuit de rationaliteit, met als middel: meten is weten. Alles wordt gemeten, inclusief de tijd die verpleging mag besteden aan het bed van de patiënt. Alles moet nuttiger, doelmatiger, meetbaarder zijn, zelfs in die mate dat het middel het doel is geworden. Sociale relaties, ethiek, kunst en literatuur kan je niet in dit rationalisatieproeces vatten. Ze botsen dan ook meer en meer met de doorgedreven zakelijkheid.

Uittocht uit Absurdistan?

(6) Tegenover het heersende materialisme groeit verzet, een dissident bewustzijn, dat leidt tot initiatieven ten gunste van kleinschaligheid, herstel van het lokale & rechtvaardige inkomen, en tot een breed vertakte ecologische beweging die strijdt voor het behoud van de rijkdom van de natuur. Op deze punten reikt Laudato Si’ belangrijke spirituele en maatschappelijke inzichten aan. Maar ook het “Planetary Boundaries Concept” is een nieuw paradigma, dat de ontwikkeling van de menselijke samenleving samen brengt met het behoud van een veerkrachtig ecosysteem en steunt op een wetenschappelijke risico-analyse over de door de mens veroorzaakte destabilisering.

(7) Is er dan een uitweg, een uittocht uit Absurdistan? Waarin zit de hoop voor de toekomst? Ook hier geeft Laudato Si een richting aan. We moeten de spiraal van zelfdestructie keren. Paus Franciscus ziet veel lichtpuntjes, en roept ook in persoonlijke ontmoetingen de wereldleiders op om hun verantwoordelijkheid te nemen. “Welke wereldleider wil er nu herinnerd worden als diegene die niet in staat was om klimaatactie te ondernemen, zelfs als de noodzaak en dringendheid niet langer hoeft bewezen te worden?” Verder is het bezoek van paus Franciscus aan Lampedusa een oproep aan Europa om vluchtelingen te verwelkomen, zodat hun eerste ervaring van Europa niet de traumatische ervaring wordt van slapen in de kou op straat, maar van een warme menselijke ontvangst”.

Tot besluit: goed zijn voor alles wat is, maakt het leven de moeite waard. Zo blijft Sint Franciscus het voorbeeld bij uitstek van zorg voor de kwetsbare medemens en van de integrale ecologische zorg, beleefd op een vreugdevolle en authentieke wijze.

Klik hier voor de PPT bij deze lezing.

Klik hier voor een verslag en foto's vanuit de doorboomwerkwinkels en vanuit de keuzewerkwinkels.