Men gaat ervan uit dat Jan Provoost omstreeks 1465 geboren is in Bergen. In 1494 staat hij bekend als poorter van de stad Brugge. Daar overlijdt hij in 1529. Omstreeks 1500 heeft hij een bedevaart gemaakt naar Jeruzalem. Heeft wat hij daar heeft gezien zijn sporen nagelaten in dit schilderij, dat gedateerd wordt 1501-1505? In elk geval merken we in het rijk gevulde landschap op de achtergrond twee steden. Links geeft volgens sommigen een impressie van Jeruzalem, rechts van Constantinopel. Let ook even op de twee koepels die met een halve maan bekroond zijn.
Er is op dit schilderij heel veel te zien: een opvallende veelheid van figuren, klederdracht en hoofddeksels, veel beweging en expressie. In het middelste register trekt een lange stoet ruiters naar de stadspoort links. Alsof het schouwspel voor hen is afgelopen nu de middelste gekruisigde gestorven is. De anderen zijn nog in doodsstrijd. Het dode lichaam van Christus lijkt ook meer volgens een vrome standaard geschilderd te zijn, let bv. even op de twee engelen die de lendendoek dragen.
Op het voorplan trekken drie taferelen de aandacht. Centraal doorsteekt een ruiter de zijde van de Gekruisigde. De beweging van zijn linkerhand wordt verdubbeld door dezelfde beweging van de leerling Johannes. Johannes is de evangelist die deze scéne in zijn lijdensverhaal vermeldt (Joh 19,34). Met zijn andere hand steunt de leerling Maria. Dat is het gebeuren aan de linkse kant: Maria die door verdriet overmand wordt. Zij is omringd met twee vrouwen die dezelfde beweging met het hoofd maken. Het gebeuren rechts staat hiermee in schril contrast: we zien voetvolk dobbelen om Jezus’ gewaad. De wapens die ze niet gebruiken om het kleed in stukken te snijden, hanteren ze in de twist tegen mekaar. De tronie van de man in het geel doet denken aan de Kruisdraging van Jheroen Bosch. Het kruis van Jezus wordt omhelsd door Maria Magdalena. Als je naar haar handen kijkt, denk je dan niet onwillekeurig terug aan het moment waarop zij de voeten van Jezus zalft (Joh 12,3) ? Voor het kruis staat een man die gestalte geeft aan het Schriftwoord: ‘zij zullen opzien naar wie ze doorstoken hebben’ (Joh 19,37).
Daarmee hebben we even dit boeiende schilderij verkend. Of het bij ons vandaag ook nog een gevoelige snaar raakt of uitnodigt tot meditatie, is weer een andere vraag. Hoe zou een hedendaags kunstenaar als Raoef Mamedov (Azerbeidjan) dit schilderij herscheppen?
Geert Vervaecke, CCV in het bisdom Brugge
