Een diaconale kerk
“De Kerk ‘die naar buiten gericht is’ is een Kerk met open deuren,” stelt Paus Franciscus in De Vreugde van het Evangelie (EG 46). “De Kerk is geroepen om het open huis van de Vader te zijn”. Vanaf het begin van zijn pontificaat heeft paus Franciscus beklemtoond dat de kerk minder met zichzelf en met haar zelfbehoud bezig moet zijn. Geen Kerk die in het middelpunt wil staan of die de gevangene is van haar eigen obsessies en procedures. Zij moet, zoals hij letterlijk zegt, ‘het weefsel van de samenleving binnentreden’, naar de wereld toegaan, haar angst afleggen om nieuwe wegen te gaan.
Liever een kerk die gekneusd, gewond en vuil is omdat zij steeds op straat is, boven een kerk die ongezond is omdat zij niet buiten haar grenzen kan gaan en zich vastklampt aan haar eigen veiligheid. (EG, 49)
Het Evangelie nodigt ons steeds uit, schrijft Paus Franciscus, “ons te wagen aan het risico van de ontmoeting met het gelaat van de ander, met zijn fysieke aanwezigheid die ons opvordert, met zijn lijden en zijn vragen, met zijn aanstekelijke vreugde in een totale nabijheid.” (EG 88) Anders gesteld, we worden door het Evangelie uitgenodigd tot een revolutie van de tederheid die in de wereld, door de ander voelbaar is. Diaconie is voor Paus Franciscus geen randfenomeen, maar het hart zelf van het evangelisch leven. Christus navolgen vereist van de kerkgemeenschap dat zij deelt in het leven van allen, luistert naar hun bekommernissen, hen materieel en spiritueel helpt om hun noden te vervullen. Hij vraagt de christenen om “verheugd te zijn met diegenen die verheugd zijn” en te “wenen met wie weent”. Hier voegt hij onmiddellijk aan toe: “arm in arm met anderen engageren wij ons om een nieuwe wereld te bouwen”. Geloven is voor hem altijd ook een verlangen om de wereld te transformeren. Met andere woorden: er is geen authentiek geloof zonder diaconie. Meer nog: men begrijpt zelfs niets van het evangelie zonder diaconie (EG 91).
Betrokkenheid en barmhartigheid met Christus
“De Kerk die ‘naar buiten is gericht’, is een gemeenschap van missionaire leerlingen die het initiatief nemen, die betrokken zijn, die mee op weg gaan, die vrucht dragen en vieren.” Stelt Paus Franciscus (EG 24). Het is een gemeenschap die zich gevoed voelt door de barmhartigheid van de Vader die zich tot allen richt en daardoor een diep verlangen heeft om barmhartig te zijn. Paus Franciscus wijst erop dat Jezus, als hij de voeten van zijn leerlingen wast, zelf betrokken is en zijn leerlingen erbij betrekt als Hij neerknielt om de anderen de voeten te wassen. Onmiddellijk daarna zegt de Heer hen: “Als ik, jullie Heer en jullie meester, je voeten gewassen heb, moet je ook elkaars voeten wassen. Ik heb een voorbeeld gegeven; wat ik voor jullie heb gedaan, moeten jullie ook doen… Je zult gelukkig zijn als je dit niet alleen begrijpt maar er ook naar handelt” (Joh 13, 14-15, 17). Een evangeliserende gemeenschap die dit begrijpt, zal “in haar doen en laten het dagelijkse leven van mensen delen, de afstand verkleinen, zich klein maken, zo nodig tot de vernedering toe, het leven van de mensen delen en zich via anderen laten raken door het lijdende lichaam van Christus” (EG, 24). Het Evangelie nodigt uit “een antwoord te geven aan God die ons liefheeft en redt, door Hem te herkennen in de ander en door uit onszelf te treden om het goede te zoeken voor allen” (EG 39).
Een Kerk “die naar buiten gericht is” is niet een Kerk van controleurs, maar van “bewerkers van genade” (EG 47).
Genade bewerken is Gods vrijelijk gegeven liefde omarmen en vruchtbaar maken. Dit betekent echter ook dat deze opgave om naar de ander toe te stappen, zelf niet zonder genade is. Franciscus’ oproep voor een Kerk “die naar buiten is gericht” is geen oproep om extra werk erbij te nemen, maar is een oproep om vanuit Gods genade Kerk te zijn en de diepe vreugde te ervaren dat God doorheen het werk van onze handen zijn liefde openbaart. Diaconie zelf is een genade, met onze diaconie openen we ons hart voor Gods genadegave. Met onze zorg en strijd voor de ander, zo leert paus Franciscus, “maken we ons innerlijk wezen ruimer om de mooiste gave van de Heer te kunnen ontvangen. Telkens wij een mens in liefde ontmoeten, plaatsen we ons in een situatie die ons in staat stelt iets nieuw van God te ontdekken”. (EG 272) In onze zorg en strijd voor de ander wordt de mysterievolle werking van de Verrezene en van zijn Geest werkelijk voelbaar. Het Rijk Gods is al in deze wereld aanwezig en ontwikkelt zich als een klein zaadje dat opschiet, als een beetje gist dat een brood doet rijzen, als iets dat ons steeds op een aangename manier weet te verrassen (EG 278).
In spirituele verbondenheid met de lijdende mens
Paulus benadrukt in zijn brief aan de Korintiërs (1 Kor 12, 12-25) dat we geroepen zijn tot eenheid in de Kerkgemeenschap: we zijn allen één, één lichaam, bestaande uit vele leden. Sterker nog, Paulus benadrukt de onmisbaarheid, de voorkeurspositie van de ‘zwakke delen’ en volgt daarmee Christus die prioriteit geeft aan al wie zwak of klein of gekwetst is. Hier klinkt voor parochies de oproep om ook mensen in de woonzorgcentra, in ziekenhuizen en psychiatrie, in voorzieningen voor mensen met beperkingen, en ook de mensen die thuis ziek en beperkt zijn op één of andere manier deel te laten uitmaken van de gemeenschap.
Eerder in die brief (1 Kor 1, 17-29) noteert Paulus een merkwaardige paradox: het is in zwakheid, in het kruis van Christus juist dat de kracht van God wordt gemanifesteerd. Het kan een tweede oproep zijn voor parochies: ons verstand (en onze cultuur!) beweert dat zwakheid (en de zwakke mens) beter vermeden wordt. Pastores ervaren echter zo vaak dat doorheen het begaan zijn met ‘zwakke’ mensen zoveel kracht te ontdekken valt. Er valt menselijkerwijze al ontzettend veel te leren van mensen die ‘klein’ zijn, juist omdat ze in moeilijke situaties vaak ‘groot’ zijn in hun zoeken naar een weg te midden van veel lijden. Maar meer nog kunnen ze ons op weg zetten om ons geloof dieper te verstaan: Ook God heeft ervoor gekozen zich klein te maken. Geboren te worden als een klein kindje. Hij heeft resoluut en kwetsbaar het kruis aanvaard. En juist daarin heeft Gods kracht zich geopenbaard. Als christen die weg gaan en in kwetsbaarheid voor God durven staan kan ons Gods grote Liefde doen ontdekken. Als parochie oog hebben voor ‘zwakke mensen’ zodat ze volwaardig kunnen deelnemen zal ons samen Gods Liefde doen ontdekken.
Dienend de ander nabij zijn vereist een diepe spirituele verbondenheid met de lijdende mens. We gaan naar de ander omdat we in elk mens, zeker ook in de lijdende mens, zijn diepe waardigheid mogen zien als mens en om elke mens in die waardigheid te respecteren en graag te zien; omdat we in elk mens Gods aanwezigheid kunnen zien, omdat iedereen een kind van God is, waard om er onze tijd en aandacht aan te geven, onze liefde en vriendschap. De ander is dan niet louter de bestemmeling of het object van onze zorg maar een gelijkwaardige partner van wie wij veel te leren hebben en in wie we Christus ontmoeten. Dit vraagt dat we de ander leren ontmoeten, hen zonder innerlijke weerstand leren waarderen en accepteren als tochtgenoten. Dit betekent zelfs dat we naar de ander gaan niet omdat wijzelf zoveel te bieden hebben, anderen iets moeten bijbrengen of hen van iets moeten overtuigen of verlossen; we gaan zelf met lege handen naar hen toe. Het zijn vaak zij die óns verlossen, veranderen, bevrijden, tot geloof doen komen.
