Kanklès
De concertmis van de eerste zondag van het nieuwe jaar werd opgeluisterd door de Litouwse Kristina Kuprytè die de kanklès bespeelde, een instrument uit de citerfamilie dat deel uitmaakt van de nationale cultuur waarin zij is opgegroeid. Maar wat is een kanklès eigenlijk? Officieel is het een Litouwse citer maar omdat het instrument qua vorm en klank overeen komt met de Letse ‘kokles’ en de Estse ‘kannel’, kunnen we meer in het algemeen spreken van een Baltische citer. Bij een citer lopen de snaren evenwijdig met het klankbord en niet loodrecht zoals bij een harp. In een meer op het toerisme gerichte stad als de Letse hoofdstad Riga wordt de kokles-citer vaak in de straten van de binnenstad gespeeld.
De Litouwse kanklès behoort officieel tot de Baltische doosciterfamilie want de citer ziet eruit als een doos met een schuine linkerkant voor de stempennen. Het lichaam van de kanklès is gemaakt van een trapeziumvormig stuk lindeboom, es, eik, of els en wordt zodanig bewerkt dat er een holte ontstaat. Het klankbord wordt gemaakt van een dunne plaat zachthout meestal spar, die het lichaam bedekt. De klankgaten nemen traditioneel de vorm aan van een gestileerde bloem en zitten aan de voorkant, zodat het geluid naar buiten geprojecteerd wordt, zoals Kristina dit na de concertmis aan de belangstellende kerkgangers toonde en uitlegde. De kanklès wordt sinds 1945 onderwezen aan de Litouwse Academie in Vilnius, waar ook Kristina haar opleiding kreeg. Een concertkanklès werd voor het eerst in 1965 gebouwd.
Kristina Kuprytè
Kristina bespeelde haar kanklès met de vingers van twee handen en wist op die manier met haar talent de muziek voor ons tot leven te brengen. Met haar masterdiploma van de gerenommeerde Litouwse Academie voor Muziek en Theater in Vilnius – de hoofdstad van Litouwen – veroverde Kristina zowel nationaal als internationaal de harten van de luisteraars. Zij creëert op haar kanklès een ongeëvenaarde klank met spirituele en meditatieve kwaliteiten. Haar optredens van Europa tot de VS en Egypte delen de essentie van de Litouwse cultuur met de wereld. Als pedagoog inspireert zij de volgende generatie kanklèsvirtuozen. Zo weet zij de Litouwse cultuur op muziekgebied te versterken en internationaal bekend te maken. In Omaha, een stad in de VS, wist Kristina zich met haar spel te onderscheiden als ereburger. Tegenwoordig deelt ze vanuit Nederland – waar ze goed Nederlands heeft leren spreken – haar ongeëvenaarde muzikale talent met het buitenland.
Gevarieerd muziekprogramma
De concertmis bevatte drie werken van Litouwse componisten, twee van Noord-Amerikaanse componisten en aan het slot een door Kristina voor kanklès bewerkte compositie van W.A. Mozart. Na de intrede speelde Kristina een Prelude van Gediminas Kalinas die geboren werd in 1973 in Siauliai, de op drie na grootste stad van Litouwen in het noorden van het land. Kalinas studeerde piano aan de Siauliai Muziek School waar hij in 1988 afstudeerde. Na de eerste lezing hoorden we Smart (sorrow) van harpiste RoJean Loucks uit Kansas, VS. Zij geeft les, maakt arrangementen van bestaande muziek voor harp en componeert muziek voor de folkloristische harp.
Tijdens de offerande speelde Kristina Tijd van Renata Bilbokaite, professor aan de Siauliai Academie voor wetenschap en muziekonderwijs. Het was een compositie die duidelijk de Baltische gevoelige muzieksfeer zoals we die van Arvo Pärt kennen, vertolkte. Vanaf de communie-uitreiking speelde Katrina Prelude van Jonas Svedas (1908-1971), een componist die leefde en werkte in de tijd dat Litouwen deel uitmaakte van de Sovjetrepubliek. Hij werd in 1954 benoemd tot volkskunstenaar van de USSR en was mede-componist van het Volkslied van de Litouwse Socialistische Sovjetrepubliek. Als tweede compositie tijdens de communie speelde Kristina een vrolijk en levendig Hallelujah van Leonard Cohen (1934-2016) die wel 80 tot 180 versies van het lied zou opgenomen hebben. Dan Geller en Dayna Goldfine, makers van de documentaire: ‘Hallelujah: Leonard Cohen, A Journey, A song’ uit 2022, zeiden dat Cohen ongeveer vijf jaar nodig had om het lied te schrijven en dat hij het dan nog eens per uitvoering aanpaste. Hallelujah roept in de originele versie zowel vroege rock-‘n-roll als gospelmuziek op. Toen Cohen het op 50-jarige leeftijd voor het eerst opnam, beschreef hij het als ‘behoorlijk vreugdevol’ en zei dat het voortkwam ‘uit een verlangen om mijn geloof in het leven te bevestigen, niet op een formele religieuze manier, maar met enthousiasme, met emotie’. Het lied werd wijdverbreid populair nadat het in de film ‘Shrek’ uit 2001 uitgevoerd werd en genoot na Cohens dood in 2016 van een hernieuwde belangstelling.
Met veel enthousiasme speelde Kristina Kuprytè tenslotte na de zegen op haar kanklès de door haar bewerkte Variaties op een thema van Mozart. Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) maakte reeds zelf variaties op zijn eigen thema in de uit drie delen bestaande pianosonate A KV 331. Het derde deel Alla Turca heeft een 2/4-maat. Naar dit stuk wordt vaak verwezen als de Turkse Mars. Na ons enthousiaste en deze keer langdurige applaus begaven we ons naar rechterbeuk nabij de doopvont waar reeds alles in gereedheid was gebracht voor de Pius X-nieuwjaarsreceptie. Daar dronken we samen met kerkgangers en andere Oostervelders een glas en aten een hapje op het nieuwe jaar 2025.
Marjo Perry
De concertmissen zijn een organisatie van onze Kerkraad in samenwerking met het Artiestenfonds vzw. De volgende concertmis heeft plaats op zondag 2 februari met het Koninklijk Familiakoor Elsdonk te Edegem, o.l.v. Trees Rohde.
