Ontstaan van het werk
Toen ik in het vierde jaar schilderkunst zat in de academie te Leuven, vroeg de leraar om een onderwerp te kiezen waaraan ik zou werken tijdens de twee specialisatiejaren. Zonder veel nadenken zei ik dat ik wel het laatste avondmaal zou willen schilderen. Tot mijn verbazing ging de leraar daarin mee. Maar onderweg naar huis dacht ik dat ik me zo echt wel in nesten bracht. Ik moest dertien personen schilderen en dat in volle corona-tijd. Waar zou ik al die modellen vinden die bij voorkeur op hetzelfde moment konden exposeren. Ik zocht naar iets kleiner en dat werd dus de leerlingen van Emmaüs. Drie personen … dat moest wel lukken. Ik begon de Bijbeltekst te bestuderen, zocht op welke schilderijen er al gemaakt waren over dit onderwerp en begon te zoeken hoe ik dit verhaal het best kon weergeven: abstract, minimalistisch, figuratief … Ik was in de tekst erg getroffen door het immense verdriet van twee leerlingen, omdat Jezus naar wie ze opkeken was gekruisigd.
Inspiratiebron
Juist die dag waren er twee van hen op weg naar een dorp, dat Emmaüs heette en zestig stadiën van Jeruzalem lag. Zij spraken met elkaar over alles wat was voorgevallen. Terwijl zij zo aan het praten waren en van gedachten wisselden, kwam Jezus zelf op hen toe en liep met hen mee. Maar hun ogen werden verhinderd Hem te herkennen. Hij vroeg hun: 'Wat is dat voor een gesprek dat gij onderweg met elkaar voert?' Met een bedrukt gezicht bleven ze staan. Een van hen, die Kleopas heette, nam het woord en sprak tot Hem: 'Zijt Gij dan de enige vreemdeling in Jeruzalem, dat Gij niet weet wat daar dezer dagen gebeurd is?' Hij vroeg hun: 'Wat dan?' Ze antwoordden hem: 'Dat met Jezus de Nazarener, een man die profeet was, machtig in daad en woord in het oog van God en heel het volk; hoe onze hogepriesters en overheidspersonen Hem hebben overgeleverd om ter dood te worden veroordeeld en Hem aan het kruis hebben geslagen. En wij leefden in de hoop, dat Hij degene zou zijn die Israël ging verlossen! Maar met dit al is het reeds de derde dag sinds die dingen gebeurd zijn. Zelfs hebben een paar vrouwen uit ons midden ons in de war gebracht; ze waren in de vroegte naar het graf geweest, maar hadden zijn lichaam niet gevonden en kwamen zeggen, dat zij ook nog een verschijning van engelen hadden gehad, die verklaarden dat Hij weer leefde. Daarop zijn enkelen van de onzen naar het graf gegaan en bevonden het zoals de vrouwen gezegd hadden, maar Hem zagen ze niet.' Nu sprak Hij tot hen: 'O onverstandigen, die zo traag van hart zijt in het geloof aan alles wat de profeten gezegd hebben! Moest de Messias dat alles niet lijden om in zijn glorie binnen te gaan?' Beginnend met Mozes verklaarde Hij hun uit al de profeten wat in al de Schriften op Hem betrekking had. Zo kwamen ze bij het dorp waar ze heen gingen, maar Hij deed alsof Hij verder moest gaan. Zij drongen bij Hem aan: 'Blijf bij ons, want het wordt al avond en de dag loopt ten einde.' Toen ging Hij binnen om bij hen te blijven. Terwijl Hij met hen aanlag nam Hij het brood, sprak de zegen uit, brak het en reikte het hun toe. Nu gingen hun ogen open en zij herkenden Hem, maar Hij verdween uit hun gezicht. Toen zeiden ze tot elkaar: 'Brandde ons hart niet in ons, terwijl Hij onderweg met ons sprak en ons de Schriften ontsloot?' Ze stonden onmiddellijk op en keerden naar Jeruzalem terug. Daar vonden ze de elf met de mensen van hun groep bijeen. Deze verklaarden: 'De Heer is werkelijk verrezen, Hij is aan Simon verschenen.' En zij van hun kant vertelden wat er onderweg gebeurd was en hoe Hij door hen herkend werd aan het breken van het brood. (Lucas 24, 13-35)
Vertellen met beelden
Dit kunstwerk vertelt datzelfde verhaal, maar dan via beelden, die ook te begrijpen zijn voor wie het verhaal over de leerlingen van Emmaüs niet kent
-
Het begint heel somber: een paneel met zwart en wit.
Kleuren die afwezigheid van leven weergeven,
kleuren die mensen dragen als men rouwt.
Het paneel stelt een trap voor.
Trappen kunnen naar boven gaan,
naar ook naar beneden.
Op basis van de kleur gaat deze trap naar beneden.
Zo kan dit paneel uitdrukken: in de put zitten.
-
Dit paneel stelt een jonge vrouw voor
die in een heel moeilijke situatie zit.
Ze zit met haar handen in het haar.
Ze is radeloos.
De vrouw die model stond voor dit schilderij
kreeg kort voordien te horen
dat ze zwaar ziek was.
-
Het sombere van het eerste paneel is
niet alleen te merken in het tweede paneel,
maar ook in het derde:
de persoon kruipt helemaal in zijn/haar hoodie
en is helemaal in zichzelf gekeerd.
De handen beelden uit:
ik zie het niet meer zitten.
-
De twee droevige mensen ontmoeten elkaar:
op een bank praten ze met elkaar.
Hun lichaamstaal maakt duidelijk
dat ze gebukt gaan onder verdriet.
Het licht boven hen slaagt er niet
in de donkere lucht te verjagen,
die hun leven tekent.
-
In het centrum van het werk
komt er een derde persoon bij.
Wie die is, is niet duidelijk.
-
Op dit paneel staat een boek centraal:
een pittige roman? een boek vol wijsheden?
Het is een dik boek, waarvan de snee glanst.
Duidelijk een waardevol boek.
Wie houdt het vast?
Eén van de figuren uit het begin van de reeks?
Of de persoon die ze ontmoetten?
-
De ontmoeting brengt
een nieuw onderwerp aan:
gastvrijheid.
Brood wordt gebroken.
Hadden de figuren in het begin van de reeks misschien honger. Of is ‘honger hebben’ een beeld van iets anders?
-
Het brood wordt ook gedeeld.
-
Twee personen gaan weg.
De sfeer op dit paneel wordt bepaald
door het goudkleurige geel.
De twee personen gaan
in de richting van het licht.
Het contrast met het eerste paneel kan niet groter zijn.
Ze zitten ze niet meer: ze gaan, ze zijn opgestaan.
Wat is de oorzaak van die wending?
Is dat de ontmoeting met de persoon in het midden?
Zo kan iedereen dit kunstwerk ‘lezen’. Met beelden, die soms ook in de taal te vinden zijn wordt verteld dat een geslaagde ontmoeting mensen doet opstaan, ze nieuw leven geeft en perspectief
De boodschap van dit werk
Het werk kreeg als titel: Lc 24, 13-25. Niet: ‘Ontmoeting’, of ‘Uit de put’, of ‘Nieuwe perspectieven’ Is Lc 24, 13-25 een geheimschrift? een code? Zo worden verzen uit de Bijbel weergegeven waardoor het hele werk een heel andere dimensie krijgt:
-
- Natuurlijk zitten die mensen in de put. Die leerlingen van Jezus hoorden over zijn dood op het kruis en zagen hun hele leven in duigen vallen.
- Op weg naar Emmaüs waar ze wonen, rusten ze wat uit. Hun lichaam spreekt van ontmoediging.
- Onderweg komt een derde persoon naast hen lopen. Lucas zegt hierover dat het Jezus was, maar dat hun ogen Hem niet konden herkennen. Die persoon luistert naar hun verdriet, hun ontgoocheling en hun ontreddering om wat met Hem gebeurd is.
- Ze vertellen die persoon over hun verdriet en die reageert door de Bijbel te overlopen en ermee een antwoord te geven op de vraag waarom Jezus op die manier moest sterven.
- Het doet die leerlingen goed om over Jezus te kunnen spreken en ze nodigen de persoon die ze ontmoetten uit bij hen thuis. Aan tafel neemt Hij het brood, breekt het
- en geeft het hun. Vreemd! Zoiets was de taak van de gastheer, niet van de gast. Die drie laatste panelen verwijzen ook naar wat in de eucharistie gebeurt: het lezen uit de Bijbel, het breken en delen van brood. In die handelingen herkenden de leerlingen Jezus: hoe Hij het brood brak bij de broodvermenigvuldiging en bij het laatste avondmaal. Ze herinnerden zich hoe hij de Bijbel verklaarde en zo hun hart in vuur en vlam zette.
- Vol vreugde staan ze op en gaan naar Jeruzalem om de andere leerlingen te laten delen in hun ervaring. Dat hun hart brandde is te zien aan de kleur van de grond: warm geel! Gedragen door dat licht gaan ze naar de andere leerlingen.
Voor wie geen christen is, is dit het verhaal van een reddende ontmoeting: wie diep in de put zit, kan door de ontmoeting met iemand, opstaan en zijn leven terug aanvatten. Voor christenen beantwoordt dit werk ook de vraag waar ze de verrezen Jezus kunnen ontmoeten (centraal paneel): in de Bijbel en in het breken van brood, in het beluisteren wat Jezus zei en in het doen van wat Hij gedaan heeft waardoor verrijzenis in alle aspecten van het woord gebeurt.
Nog even stilstaan bij:
- KLEUR Het eerste paneel is zwart en wit geschilderd. Harde kleuren die erop wijzen dat elk leven zoek is. Het laatste paneel is in warme lichte tonen geschilderd, die verwijzen naar licht.
- HOUDING De personen bovenaan het werk zitten, een contrast met het laatste paneel dat de leerlingen staand uitbeeldt, een manier om de verrijzenis, de opstanding weer te geven
- OPBOUW Centraal in de schikking van de negen panelen, staat de ontmoeting.
- DIAGONAAL Die ontmoeting staat op het scharnierpunt van wanhoop en hoop.
- VEEL ‘BEELDEN’ Doorgaans wordt in schilderwerken over de leerlingen van Emmaüs Jezus voorgesteld aan tafel terwijl Hij brood breekt en deelt met twee leerlingen. Soms wordt Hij wandelend voorgesteld. Maar de aandacht voor het situeren van Jezus in de Bijbel vond ik niet terug in de werken die ik zag, ook niet het grote verdriet van de twee leerlingen.
- ACTUELE VORMGEVING Door de vlotte herkenning wordt men niet verblind door een historiserende aanpak zodat men sneller nadenkt over de diepere betekenis van de tekst.
Chantal Leterme, november 2023
Informatie over de leerlingen van Emmaüs is te vinden op de website ‘bijbelin1000seconden.be’ Bijbel in 1000 seconden | 3e paaszondag A , 2 november: Allerzielen - evangelie 2
Dit veelluik gebruikt Missio doorheen de campagne ‘Deel je vreugde’ van 2023.
De opbrengst van deze campagne gaat naar de meest behoeftige geloofsgemeenschappen van de Kerk wereldwijd.
Wil je graag de poster of een setpostkaarten van dit kunstwerk? Je kan deze bestellen via de webshop van Missio.
Dank voor uw gebed en uw solidariteit.U kan Missio steunen op rekeningnummer BE19 0000 0421 1012 met mededeling +++299/0010/00035++
Op zoek naar nog meer informatie over dit kunstwerk? Surf gerust verder naar https://www.kerknet.be/kerknet-redactie/artikel/chantal-schildert-het-verhaal-van-de-leerlingen-van-emma%C3%BCs
