Te Deum Leuven 2024

Preek bij het Te Deum – Ernst Veen
“Geroepen vrij te zijn” – Gal. 5.1 & 13-15
Sint-Pieterskerk Leuven, Nationale feestdag 21 juli 2024

Geachte aanwezigen, lieve mensen,

U bent geroepen om vrij te zijn. Maar misbruik die vrijheid niet als voorwendsel voor zelfzucht. Nee, wees elkaar juist dienstbaar in een geest van liefde.

Die 2000 jaar oude woorden, die echter nog niets aan actualiteit hebben ingeboet, lazen wij zojuist van de apostel Paulus in zijn brief aan de Galaten.

Actueel, want in het wereldnieuws, of ook in de landelijke media, in praatprogramma’s op televisie, in slogans van bedrijven en politieke partijen, overal kom je het woord vrijheid tegen. En ja, dat is niet zo verwonderlijk in tijden waarin de staatsvorm bij uitstek die de vrijheid tot haar grondvorm heeft, de democratie, wereldwijd onder druk staat van opkomend populisme. En het kan niet vaak genoeg gezegd worden: vrijheid, democratie zij zijn een hoog en waardevol goed, maar zijn tevens al even kwetsbaar en blijken nooit definitief gevestigd te zijn en moeten altijd weer bevochten worden en worden behoed voor afbraak en voor oneigenlijk gebruik.

Ook de apostel Paulus benadrukte reeds dat vrijheid een hoog goed is. Voor hem is vrijheid niet zomaar een luxebegrip dat je ook kunt schrappen, maar een wezenskenmerk van de mens.

“U bent geroepen om vrij te zijn”, schrijft hij aan de Galaten. En nee, hij doelt daar niet op een hoogdravend religieus principe van een handjevol mensen dat geroepen is, maar zegt eenvoudig dat wij mensen door God bedoeld zijn om vrij te zijn. Dat de mens bestemd is tot vrijheid. Niet tot knechting, slavernij of onderwerping. Vrijheid is volgens Paulus een van de basiskenmerken die de mens tot mens maakt. Vrijheid om te bewegen. Vrijheid om keuzen te maken. Vrijheid om je leven te ontwerpen. Wij zijn bv. niet zoals bomen die stevig en vast in de grond staan, altijd op dezelfde plek. Nee, wij zijn bestemd tot vrijheid. De existentialisten zeggen zelfs dat wij gedoemd zijn tot vrijheid. Wij moeten op weg, hetzij noord, zuid, oost of westwaarts en/of alles daartussenin. Tot onze laatste adem toe.

Lees verder onder de foto’s

Het valt echter niet in te zien waarom dat vrijheid van meningsuiting is. Sinds wanneer zijn haatboodschappen of scheldwoorden een mening? En zo zijn er in onze samenleving met een beroep op die vrije meningsuiting heel wat uitingen die mensen onvrij maken.

Ons spreken en denken over vrijheid wordt dan ook niet zelden in verband gebracht met absolute eigen individuele vrijheid. Met dat je kunt doen wat je wilt. Dat niets of niemand je voorschrijft wat je mag of niet mag. Dat je je zo min mogelijk aan regels hoeft te houden. Nu, bv. in het wegverkeer is dat alvast geen goed idee. Daar zien we dat regels juist vrijheid creëren. Maar dat geldt voor heel de organisatie van onze samenleving. Dat vrijheid enkel kan bestaan in gebondenheid.

En verder: wie er een beetje op let, merkt bovendien hoezeer ons vrijheidsbegrip tevens in een economisch patroon wordt geplaatst: dat van de “vrijhandel”, de “vrije economie”, het “vrije spel der maatschappelijke krachten”, de “vrije markt”. En wat bv. te denken van een grootbank die ooit als leus onder een reclameaffiche blokletterde: “Ik ben vrij en daarom doe ik wat ik wil.” Tja, wie echter weinig geld heeft zal dat niet meteen beamen.

Ook de Zwitserse-Franse filosoof Jean-Jacques Rousseau was zich daarvan bewust toen hij met zijn vlijmscherpe pen noteerde: “Entre les riche et pauvre, entre le fort et les faibles, c'est la liberté qui opprime, et la loi qui libère” (Tussen rijken en armen, tussen sterken en zwakken, is het de vrijheid die onderdrukt en de wet die vrijmaakt).

En Nobelprijswinnaar economie, Joseph Stiglitz, citeerde deze maand in een interview in mijn ochtendkrant een soortgelijke spreuk van wijlen de filosoof Isaiah Berlin, als volgt: “Vrijheid voor de wolven heeft vaak de dood voor de schapen betekent.”

Kortom, in de menselijke samenlevingspraktijk is het begrip “vrijheid” dikwijls nauw verbonden met het recht van de sterksten, de rijksten, en het begrip “onvrijheid” met diegenen die we de zwakkeren noemen, de armen en onderliggenden.

Lees verder onder de foto’s

Nu, als je dat zo plompverloren zegt, klinkt dat misschien wat soft, maar let wel, dat gaat niet over romantische liefde in de zin dat je iedereen lief moet vinden.

Het volgende, tot slot, maakt dat duidelijk. Doorgaans wordt dat gebod als volgt weergegeven: “Heb uw naaste lief als u zelf.” Maar een andere mogelijke vertaling van die tekst is: “Heb je naaste lief die is zoals jezelf.” Of ook: “Heb je naaste lief, want die is zoals jij bent.”

Die is zoals jij bent. Dat gaat nu niet over dat je dezelfde ideeën, meningen of standpunten of inzichten of huidskleur hebt, maar dat gaat erover de ander letterlijk te zien als mede-mens, als mens, die mede als jezelf, mens is. Die net als jij lid is van de grote familie die mensheid heet en leeft op dezelfde planeet en deel is van dezelfde wereldwijde mensengeschiedenis.

Duidelijk is daarbij dat het in die Bijbelse naastenliefde dus niet gaat om liefde in romantische zin. Waar het omgaat is misschien nog het beste weer te geven met ons begrip “verbondenheid”. Het gaat om het besef van onderlinge saamhorigheid. Om het besef, nogmaals, dat de ander mens is zoals jezelf mens bent. Die dus net als jij lid is van de wereldwijde club die “mens” heet en met wie je alleen daarom al, of je nu wit, zwart, rood, bruin of geel bent, of zus of zo geaard, of links of rechts of dwars, fundamenteel verbonden bent.

Lees verder onder de foto’s