Iedere zondag is ze present in de vieringen in de kerk van Sint Jozef. En toch hebt u haar maar zelden echt ‘gezien’ als u na de viering niet even blijft napraten. Maar u zult haar zonder enige twijfel wel altijd ‘horen’, tenzij u een erg verstrooid iemand bent. Ra, ra, ra… Het lijkt sterk op een raadseltje. Mocht u de oplossing zelf nog niet gevonden hebben, dan stellen wij haar nu graag aan u voor…An Faems.
Beste An, jij werkt op verschillende domeinen in de parochie. Kan je er zelf eens iets meer over vertellen?
An: het gaat om drie domeinen: het orgelspel op zondag, de koorrepetities en daarnaast ben ik ook lid van de werkgroep liturgie. Die drie werkterreinen hangen in feite erg nauw samen. Vroeger werkte ik op meer uiteenlopende domeinen in de parochie dan nu. Mijn medewerking is nu wat meer geconcentreerd. Vroeger ben ik ook lid geweest van de pastorale ploeg en daarna van de werkgroep ‘parochievernieuwing’ maar daar ben ik enige tijd geleden mee gestopt.
Ik neem aan dat de werkgroep liturgie instaat voor de liturgie tijdens de vieringen. Concentreren we ons eerst op jouw werk in de werkgroep liturgie. Wat houdt dat precies in?
An: het is een klein ploegje dat bestaat uit vijf mensen: pastor Tony, pastor Mariette, zuster Rita, mijn moeder (Régine) en ik. Dat is toevallig zo gegroeid. Vroeger waren we met een grotere groep maar sommigen hebben afgehaakt. We zoeken wel naar andere kandidaten maar het is niet zo evident om die te vinden.
We komen vijf of zes keer per jaar samen: in de voorbereiding van advent, van de vasten en de Goede Week, en daarna nog eens om alles te evalueren en om tezelfdertijd na te denken over de gewone zondagsvieringen. Soms werken we aan de hand van een brochure van de Belgische bisschoppen, soms gaan we zelf op zoek naar gebeden en liederen
Dan moet jij een grote kennis hebben van wat er allemaal aan muziek en liedjes bestaat?
An: het muzikale gedeelte is natuurlijk maar één deel van de liturgie. Sommige liederen worden aangereikt, zoals de liederen voor de vieringen met de vormelingen. Die worden door de catechisten voorgesteld. Andere liederen zijn al decennia bekend. Ik maak ook veel gebruik van het nieuwe zangboek ‘Zingt Jubilate’. De liederen die daarin staan zijn eigenlijk nog altijd vrij klassiek, maar de nieuwe liedjes die erin zijn opgenomen, klinken toch vaak frisser. Ze zijn bijvoorbeeld ritmischer of melodieuzer. Zo kunnen we ons repertoire wat uitbreiden. Het is ook fijn dat we steeds meer liederen aanleren die aansluiten bij de tekst van de lezingen. Op die manier kunnen het lied en de lezing elkaar versterken
De werkgroep liturgie vertrekt dus altijd van de lezingen om een viering samen te stellen?
An: ja, als we de vieringen van de advent of de vasten voorbereiden, lezen we eerst alle lezingen, van elke week de eerste lezing en het evangelie. We lezen de teksten hardop en denken na over wat ons treft in die lezingen en in het evangelie. Wat zijn de verbanden tussen de twee? Wat is de rode draad die loopt door de teksten die tijdens die vier of vijf weken van de advent of van de vasten gelezen worden. Het is dus een soort van kleine bijbelgroep!
Dat is het werk bij onze eerste bijeenkomst en dan komen we meestal nog een tweede keer samen, om na te denken over: hoe gaan we die verbanden of die rode draad vertalen in de liturgie?
Vroeger maakten we vaak gebruik van de liturgiemappen van Welzijnszorg en van Broederlijk Delen. Maar de laatste jaren doen we dat minder. Vaak voegen zij nog materiaal toe en dan wordt een viering te complex. Die mappen zijn geconstrueerd rond een bepaald engagement, een bepaald project of thema. Zij proberen dat thema binnen de vieringen te brengen aan de hand van aangepaste gebeden en symboliek. Maar sinds een aantal jaren zijn wij met de werkgroep liturgie juist bezig om een aantal zaken uit te puren. We willen naar de kern van de zaak gaan in plaats van veel ballast mee te slepen. De lezingen tijdens de advent en de vasten zijn juist heel sterk en we willen de aandacht daarvan niet afleiden door bijvoorbeeld symbolen te gebruiken die daar weinig of niets mee te maken hebben. Al is het ook wel waar dat veel van die symbolen goed in de herinnering blijven liggen. Mensen die al een aantal jaren naar de kerk komen, herinneren zich misschien nog wel de kookpot, de omvergeworpen kerkstoelen, de schoen (‘op grote voet leven’), de veelkleurige doeken, een muurtje dat geleidelijk aan werd afgebroken, ..
Jullie zoeken dus zelf naar krachtlijnen en wat is dan het resultaat? Kan je enkele voorbeelden geven?
An: het is natuurlijk duidelijk dat bijvoorbeeld de advent elk jaar de voorbereidingstijd voor kerstmis blijft, maar de lezingen leggen elk jaar andere accenten. Het ene jaar ligt de nadruk meer op bekering, het andere jaar ligt de klemtoon op hoop. Met die subtiele verschillen proberen we rekening te houden in de keuze van de acclamaties. We vragen ons ook af wat de belangrijkste symbolen zijn, waar moeten we de nadruk op leggen? Ik geef een voorbeeld uit de voorbije advent. Omdat in die periode de tegenstelling tussen licht en duisternis belangrijk is (denk aan de adventskrans), hebben we nagedacht over hoe we die tegenstelling kunnen versterken. Dat heeft ertoe geleid dat bij het begin van de vieringen de kerk minder verlicht was, en pas na het aansteken van de kaars ook de lichten in de kerk zelf meer werden aangestoken. Ook de voorbeden hebben we wat aangepast. In plaats van de klassieke voorbeden met acclamatie, heeft de werkgroep liturgie voor een ‘aparte’ aanpak gekozen. De lector keerde zich na elk gebed naar het altaar en maakte het dan even stil. Zo wilden we die voorbeden ‘biddender’ maken.
In de vastentijd van vorig jaar werden de voorbeden voorgelezen vanuit de kerk met een micro, zodat die voorbeden letterlijk uit het volk kwamen. De lector sprak ook niet naar het volk maar hij of zij richtte zich naar het kruisbeeld, naar God dus.
Veel van die ideeën blijven we gebruiken en nemen we nadien over in de gewone zondagsvieringen. Een goed voorbeeld is wat we nu doen bij het Kyrie. Vroeger werd er altijd een korte tekst gelezen, in drie delen en we zongen dan telkens ‘Heer ontferm u’. Die tekst is nu weggevallen. De priester keert zich naar het altaar en we kiezen voor een persoonlijk stil gebed. Dat is voor het eerst tijdens een vastenperiode geprobeerd. Deze aanpak bleek wel sterk te zijn en die hebben we later bewaard in de gewone zondagsvieringen. Je kunt het eigenlijk zien als een soort van laboratorium!
De laatste jaren zingen we regelmatig acclamaties van Taizé. Dat is zeker ook een verandering: het is typisch voor Taizé om de acclamaties een aantal keer te herhalen. En we zijn ook meer gaan rechtstaan in vergelijking met enkele jaren geleden.
Ik geef nog een laatste voorbeeld : de voorbeden komen niet meer uit het ‘klassieke’ boekje dat in veel parochies wordt gebruikt, maar pastor Tony en pastor Mariette schrijven de voorbeden zelf. Daardoor sluiten ze goed aan bij de actualiteit of bij gebeurtenissen in onze parochie. En dat maakt het bidden ook veel intenser.
Proberen jullie door die andere aanpak ook bewust om jongere mensen aan te trekken?
An: dat is natuurlijk een belangrijk punt van de werkgroep liturgie en meer nog van de werkgroep ‘parochievernieuwing’ waaraan ik meer dan twee jaar heb meegewerkt. Het is de bedoeling om zowel de mensen die al lang naar de kerk komen te blijven aanspreken als om nieuwe mensen aan te trekken.
Nu je het toch over de ‘werkgroep parochievernieuwing’ hebt; wat heeft die groep zoal gerealiseerd tijdens de voorbije jaren?
An: in het begin was dat echt iets waar we op korte termijn veel konden realiseren. Het was heel stimulerend om met een zevental mensen, meestal ook wat jongere mensen, na te denken: wat kunnen we doen? wat zou mensen treffen als ze in de kerk komen? Eén van de doelstellingen was inderdaad nadenken over hoe we nieuwe groepen mensen – jonge ouders, gezinnen, zoekende mensen - konden aanspreken, zonder natuurlijk de trouwe kerkganger weg te jagen door te veel te veranderen. Eén van de eerste beslissingen die we genomen hebben: de doeken die achter het altaar hingen met de liturgische kleuren hebben we verwijderd. Onze kerk is nu veel mooier, dat sluit veel beter aan bij ons gevoel voor esthetiek én het sluit ook aan bij wat we in de werkgroep liturgie doen: dat zoeken naar de kern. De liturgische kleur blijft wel duidelijk door de aankleding van de lezenaar.
Maar de werkgroep parochievernieuwing heeft nog veel meer initiatieven genomen. Zo zijn we begonnen met gezinsvieringen en is er een plusserswerking opgezet. Ook de maandelijkse Wereldwinkelstand achteraan in de kerk is een initiatief van de werkgroep. Omdat we streefden naar meer verbondenheid vroegen we ons af: hoe kan je mensen stimuleren om iets langer in de kerk te blijven om na te praten? Dat heeft geleid tot de maandelijkse receptie na de viering. Maar ook op andere momenten zie je dat de mensen iets langer in de kerk blijven hangen. Heel belangrijk is ook het opstarten van de website. Daarvoor was het zoeken om de juiste mensen te vinden, maar toen onze parochiewebsite kon aansluiten bij Kerknet, hebben we op korte tijd een heel mooie website kunnen uitbouwen.
Vooral de gezinsvieringen hebben een andere sfeer in onze kerk gebracht?
An: de gezinsvieringen hebben inderdaad voor een andere dynamiek in de gemeenschap gezorgd. Verschillende werkgroepjes hebben lang nagedacht over hoe we het zouden aanpakken. We hebben een hoekje gecreëerd voor de kleine kinderen, en nog belangrijker is de kindernevendienst. In het begin was het natuurlijk voor iedereen een beetje wennen in de kerk. Het was wat rumoeriger, maar ik denk dat iedereen wel voelt dat de gemeenschap levendiger geworden is.
Je speelt elke week op het orgel tijdens de vieringen. Iedere zondag daar paraat zijn, is dat geen zware taak?
An: dat is inderdaad een aanzienlijke tijdsinvestering en dat is ook de reden waarom ik mijn andere engagementen in de parochie een beetje heb afgebouwd. Toen Paul Delanghe nog in goede gezondheid was, hadden we een beurtrol, zowel op zondag als tijdens de koorrepetities en dat werkte voor ons allebei goed. Ik kon toen ook vaak gewoon in de kerk zitten en het is natuurlijk ook aangenaam om op die manier een viering te kunnen bijwonen. Nu hij er niet meer is, probeer ik wekelijks aanwezig te zijn om het orgel te bespelen. Ik vind het heel fijn om de jarenlange inspanningen van Paul, van Jan Amerijckx én van het koor zelf verder te zetten en ervoor te zorgen dat die traditie doorleeft!
Soms vervangt mijn zus Els mij wel eens. Ook al ben ik er meestal op zondag, ik wil toch graag een oproep doen: mocht iemand zich geroepen voelen, een beetje hulp zou heel welkom zijn. Kandidaten mogen zich altijd aanmelden.
Hoe voelt het om alleen zo hoog op het doksaal te zitten?
An: enerzijds is dat wel speciaal omdat je er helemaal alleen zit met zo een groot instrument. Anderzijds, zeker in het begin toen ik het orgel nog niet zo goed kende in Sint Jozef, of als er nieuwe liedjes zijn, zorgt de afstand toch ook voor wat onzekerheid. En, wat weinigen weten : als in de winter de verwarming op staat, dan is het daar boven héél warm. Het lijkt wel of die warme lucht direct opstijgt naar het doksaal. In Sint Aleydis, waar ik vroeger speelde, was het wel vaak koud. Daar moest ik tussen de liedjes door mijn handschoenen aandoen.
Hoe heb jij orgel geleerd?
An: ik heb dat eigenlijk niet geleerd, het is gegroeid uit noodzaak. Ik volgde al sinds ik acht jaar was muziek- en pianoles. Jaren geleden, toen ik als kind wekelijks met mijn ouders en mijn zus naar de vieringen in Sint Aleydis ging, stopte de organist en er was niet meteen een vervanger. Ik dacht toen: laat ik eens voorstellen om zelf orgel te spelen. Daar in Sint Aleydis was toen nog pater Berghmans verantwoordelijk. Ik was nog erg jong, ik zat nog in het middelbaar en moet 14 of 15 jaar oud geweest zijn. Pater Berghmans moet gedacht hebben: iemand stelt dat hier zelf voor, probeer het maar! ‘Orgel spelen’ is voor mij dus meer een pragmatische beslissing geweest eigenlijk.
Lukte het van bij het begin?
An: ik heb een paar keer geoefend en week na week ging het beter. In het begin speelde ik in Sint Aleydis ook op het grote orgel op het doksaal, maar dat orgel is toen kapot gegaan. In Sint Aleydis zat ik eigenlijk nog veel verder van de mensen dan in Sint Jozef. Ondertussen was pastor Tony verantwoordelijke in Sint Aleydis en hij heeft dan voorgesteld om beneden op een klein elektrisch orgel te spelen. Op muzikaal vlak was dat natuurlijk niet te vergelijken, de klank was veel minder mooi. En het was ook minder uitdagend, maar ik had toen meer contact met de gemeenschap.
Kan je altijd alles van op voorhand afspreken als je daar zo hoog boven zit?
An: met de priester en het koor spreken we alles op voorhand goed af. We hebben de liederenlijsten, en lijsten met de acclamaties volgens de liturgische kleur. Ook met de koorleiders (Els en Philippe) overleg ik meestal kort voor de viering, bijvoorbeeld over hoe vaak we een acclamatie van Taizé herhalen, of over waar de moeilijke plaatsen in een bepaald liedje zitten. Als Els het koor leidt, gaat het extra vlot, omdat we elkaar zo goed kennen. We hebben, zeker in het begin, ongeveer dezelfde opleiding gehad. Els is natuurlijk in haar muzikale opleiding veel verder gegaan. Meestal overlopen we onderweg in de auto nog eens waar het bij de repetitie minder goed is gegaan. Daar probeert Els dan tijdens de viering extra op te letten. We voelen elkaar ook heel goed aan en weten vaak ook zonder woorden wat de andere zal doen. Soms loopt het wel eens mis, maar dat moet ook kunnen, hé.
Een koor begeleiden is niet eenvoudig. Hoe pak je dat aan?
An: het koor van Sint Jozef komt al jaren wekelijks samen om te repeteren. Zij hebben dus al veel ervaring. Voor de samensmelting van de verschillende parochies tot de pastorale eenheid ‘Damiaan’ repeteerden Jan Amerijckx en Paul Delanghe met het koor. Om allerlei redenen konden zij dat niet meer blijven doen. Toen ik naar Sint Jozef ben gegaan, en er nood bleek te zijn aan meer muzikale ondersteuning, heb ik de koorrepetities mee overgenomen met het orgelspel.
De repetities zijn plezante bijeenkomsten. De koorleden zijn allemaal veel ouder dan ik maar het is heel gezellig, ook omdat je voelt dat ze elkaar heel goed kennen. Zij komen al jaren samen, maar ook als er een nieuw koorlid bijkomt, nemen ze die heel vlot op in de groep. Ze kennen elkaar daarnaast van ziekenzorg, of ze zien mekaar in De Kring. Voor mij is het een uitdaging om de groep, met al die verschillende karakters, te blijven motiveren. Als we een nieuw liedje aanleren vragen sommigen zich af hoe ze het nog zullen kunnen onthouden, terwijl anderen dan weer heel blij zijn en graag veel nieuwe liedjes leren. We moeten daarin naar een evenwicht zoeken. Het is voor mij heel aangenaam om de dankbaarheid van de koorleden te voelen. Ze zeggen me regelmatig: ‘bedankt dat je gekomen bent’ of ‘we hebben al veel van jou geleerd. Bedankt dat je ons die nieuwe liedjes hebt aangeleerd. Als we nu in ons zangboekje bladeren, dan kennen we echt wel al veel’. En dat motiveert natuurlijk!
Hoe ga je te werk om nieuwe liederen aan te leren?
An: ik doe de repetitie mét begeleiding van een instrument want zo’n goede zanger ben ik nu ook weer niet. Het ene lied leert het koor sneller dan het andere. Soms is er iemand die het nieuwe lied al kent. Vaak is dat Leona. Of één van de nieuwe vormelingenliedjes van dit jaar kenden Thea en Godelieve al. Als iemand het nieuwe lied al kent, dan nemen de anderen het nog sneller over. Meestal speel ik een nieuw liedje eerst volledig voor, zodat het koor een idee krijgt. Daarna leren we het regel voor regel aan en herhalen we het tot het goed gekend is. Meestal proberen we een nieuw lied gedurende een aantal repetities te hernemen voor we het in de kerk zingen. Maar soms past de timing niet zo goed en hebben we maar één keer de kans om te repeteren. Het is opvallend dat het koor een nieuw lied meestal heel snel kent, die jarenlange ervaring zal daar wel in meespelen. Bij het oefenen letten we ook speciaal op moeilijke passages. We klappen of tikken soms het ritme mee. Ook de ademhaling zorgt wel eens voor problemen: soms is het tempo van een liedje hoog en heeft het koor het gevoel dat er geen tijd is om te ademen. Maar we vinden altijd wel een oplossing.
Het valt me ook op dat het koor zichzelf meer en meer evalueert. Tijdens de repetities zeggen ze dan bijvoorbeeld: ‘dat was toch niet zo goed’, of ‘we zongen niet goed samen deze keer’. Ook na de mis hoor ik hen soms wel eens zeggen : ‘dit of dat was niet zoals het moest’. Ze luisteren goed naar zichzelf en worden ook strenger voor zichzelf.
Wie kiest de liedjes die in een viering worden gezongen? En wat speelt mee in de keuze?
An: in principe kies ik de liedjes zelf op basis van de liturgische kalender. Daarin staan de lezingen vermeld en er worden ook suggesties voor liederen gedaan. We kennen die liedjes niet allemaal maar ik merk wel dat we meer en meer bij de suggesties kunnen aansluiten. En verder spelen bepaalde voorkeuren voor liedjes ook een rol: wat hoor ik zelf graag, wat zingt het koor graag? Bij de selectie is voor mij de tekst heel belangrijk. Als de tekst mij niet aanspreekt, dan begin ik er niet aan.
Zoek je daar altijd heel bewust naar?
An: ja, ik vind het belangrijk dat de liederen goed aansluiten bij de lezingen, maar dat maakt het ook wel moeilijk, omdat de lezingen maar één keer per jaar voorkomen, in het slechtste geval zelfs maar één keer om de drie jaar. Dan leren we een nieuw liedje aan, maar om het opnieuw te kunnen zingen moeten we dan een jaar wachten. Het is eigenlijk nodig om een nieuw lied om de paar weken te hernemen. Pas dan beginnen de mensen in de kerk én het koor er wat vertrouwd mee te raken. Soms probeer ik zo’n nieuw lied dan toch opnieuw op de lijst te zetten, ook al sluit het niet helemaal aan bij de lezingen.
Wat is er nog belangrijk bij de keuze van een lied?
An: als de tekst goed is, dan kijk ik of de melodie of het ritme niet té moeilijk zijn. Uit ervaring weet ik: als het refrein veel te lang is, of als het lied alleen uit lange strofen bestaat, dan is het moeilijk om het lied in de kerk aan te leren. Als het moeilijk is om een lied aan het koor aan te leren, dan is het zeker moeilijk om het in de kerk te zingen. Daar probeer ik rekening mee te houden.
De laatste tijd wordt de keuze van de liedjes ook wel besproken in de werkgroep liturgie. Vooral de acclamaties voor de vasten of de advent worden gekozen door de groep, en meestal worden die voorgesteld door pastor Tony of pastor Mariette. Soms hebben we wel eens een refrein van een lied gekozen als acclamatie, zoals van ‘Erbarm U, God’. De koorleden brengen soms materiaal mee van een zangnamiddag die ze bijgewoond hebben. Onder de rubriek liturgie op Kerknet staat ook een ‘lied van de maand’. Die liedjes proberen we ook gaandeweg aan te leren. Soms proberen we een lied en moeten we het uiteindelijk toch laten vallen omdat het echt niet gaat of omdat het niet aanslaat.
Hoe weet je of een lied aanslaat of niet?
An: soms reageren koorleden of andere aanwezigen na de viering ‘wat heb je mooie liedjes gekozen!’ of ‘Het was een mooie combinatie van liedjes deze week!’.
Het is ook grappig dat sommige leden van het koor een voorkeur hebben voor een bepaald lied. Sommige liedjes worden mettertijd ‘blijvers’ en dat vind ik ook wel leuk. Zo is er het lied : ‘Het eerste woord zal vrede zijn’. Dat was ooit een nieuw lied dat ik het koor heb aangeleerd, en nu is dat echt goed ingeburgerd op relatief korte tijd.
Beste An, bedankt voor jouw enorme inzet in het koor, in de vieringen, in onze gemeenschap! We hopen dat je dit schitterende werk nog heel lang zal voortzetten. Dank je wel!
Ria
