Inleiding
De spiritualiteit over de ziekencommunie put zijn inspiratie uit de Bijbel (het Woord van God, bron en voedsel voor ons christelijke leven), in de grote Traditie van de Kerk en uit de Orde van dienst Communie en Eucharistie. Als gedoopten zijn we allemaal geroepen en gezonden, net zoals de 12 apostelen en de 72 discipelen (cf. Luk. 9, 1-6 en 10, 1-11).
Wat is de origine van deze dienst of ambt?
In het jaar 150 schreef de heilige Justinus, die de eerste beschrijving van de mis gedaan heeft, in zijn eerste Apologie, over de bedoeling van de communie aan huis dit: “Het is goed dat we een deel van het gewijde voedsel, dat wil zeggen de Eucharistie, sturen naar degenen die afwezig zijn, door het ambt van de diakens”. Let op: Justinus heeft de zieken niet uitdrukkelijk genoemd, maar wel de afwezigen. Denk aan moeilijke tijden in de kerk, vervolgingen, enz. Iedereen kon niet naar de kerk gaan. En dat was de taak van de diaken om de communie aan afwezigen te dragen.
Het is dus een praktijk die teruggaat tot de vroege dagen van de Kerk en sindsdien nooit meer verloren is gegaan. Deze dienst is gebaseerd op het geloof van de zieke en de communiedrager in de werkelijke en actieve aanwezigheid van Christus in de hostie. Het is een teken van verbondenheid met Christus en met de hele gemeenschap. Christus geeft zichzelf volledig in de Eucharistie; daardoor worden we wat we ontvangen: het lichaam van Christus (cf. 1Kor. 12, 12-27). Op die manier voelen de zieken (of afwezigen) zich gesteund door hun medebroeders en zusters die bij hun communie brengen. Communie aan huis is rechtstreeks verbonden met het belang aan de eucharistieviering, het centrum en de bron van het christelijk leven. Deze dienst heeft in de geschiedenis een evolutie gemaakt tot een bijzondere vorm van “het viaticum”, de laatste communie en “het sacrament van de overgang van dood naar leven”. Door de eeuwen heen is deze gewoonte nooit verloren gegaan.
Wie kan de communie ontvangen en onder welke voorwaarden?
De Orde van dienst verklaart dit: “De pastoors moeten ervoor zorgen dat aan zieken en bejaarden, ook al zijn zij niet ernstig ziek en verkeren zij niet in stervensgevaar, veelvuldig (…) de gelegenheid wordt geboden de heilige eucharistie te ontvangen, vooral in de paastijd. Dit kan gebeuren op elk uur van de dag”. De zieken als ook bejaarden, minder validen of bedlegerige personen kunnen elke dag de communie ontvangen als ze dat willen, waar ze ook zijn (thuis, in het ziekenhuis, in WZC, enz.), uit de handen van een priester, een religieuze, diaken of een leek die de zending heeft ontvangen. Bejaarden en zieken - zelfs jonge en niet ernstig zieke, – die door hun fysieke toestand niet deel kunnen nemen aan de eucharistieviering, ontvangen ook de communie aan huis. De eucharistische vasten van een uur (behalve water en medicijnen) wordt aanbevolen voor diegenen wiens fysieke toestand dit toelaat.
Hoe vaak kan men de communie ontvangen als zieke?
In principe elke dag - en zelfs twee keer per dag - op elk moment, zoals in de Orde van dienst staat geschreven: (…) indien mogelijk zelfs dagelijks (…). Historisch gezien is dit niet altijd het geval geweest. Vanaf de zevende eeuw was de communie aan de zieken zeldzaam geworden door de algemene stopzetting van het belang om naar communie te gaan, als gevolg van een geloofscrisis. Deze situatie is erg geworden zodat in de 10de eeuw de enige verplichting die overbleef het viaticum was. In de 17de eeuw legde men het accent op de gemeenschappelijke ziekencommunie, na de afkondiging van het Romeinse ritueel van paus Paulus V (1614), dat een specifieke liturgische vorm aanbood: “alle zieken moesten drie of vier keer per jaar te biecht gaan en de eucharistie ontvangen”. In onze parochie hebben we gekozen om met hoogdag de communie aan de zieken te brengen. Ideaal zou zijn elke zondag en aansluitend op de zondagse eucharistie of de vooravondmis.
Wie kan de communie dragen en wanneer?
De aangestelde verantwoordelijke voor de gehele pastoraal op de parochie is de pastoor.
Door hun missie voor de zieken en mensen in nood zijn de diakens er bijzonder aan toegewijd (cf. Hand. 6,1-7).
Na het Concilie van Trente (1542-1563) werd dit ambt het privilege van de priesters alleen omdat het biechten op voorhand verplicht was om de communie te kunnen ontvangen.
De 20ste eeuw keerde deze situatie om door verstedelijking en veranderingen in de manier van ouder worden en sterven en de afname van het aantal priesters. Nu wordt deze dienst vooral uitgeoefend door lekengelovigen. Deze worden door de pastoor (of de voorganger) tijdens een ritueel gezonden om aan medezusters en broeders de communie te brengen, in naam van de gehele kerkgemeenschap. Het is Christus zelf, die het hoofd van de kerk is die een communiedeler via de pastoor zendt.
De communiedelers ontvangen de geconsacreerde hostie na de mis om de zieken snel en waardig de communie te brengen. Uit eerbied nemen we de geconsacreerde hostie steeds mee in een pyxis en niet in een mooie doos.
Communie delen geeft aanleiding tot een echt feest en tot broederlijk delen, en dat roept op om getuigenis af te leggen.
De pyxis wordt voor de mis op het altaar open geplaatst (maar in de coronacrisis moet dicht blijven). Dit herinnert ons eraan dat het eucharistisch offer voor iedereen vanuit de enige tafel van Christus komt.
Om zijn functie te bewaren - de verbondenheid met de hele gemeenschap die op de dag des Heren samen komt om te vieren -, dient men de communie op de dag zelf te dragen, als dit mogelijk is.
Thuis wordt de communie niet zomaar aan iemand gegeven. Er is een ritueel voorzien in de Orde van dienst.
Wat houdt het ritueel in?
Om de verbondenheid met de vierende gemeenschap uit te drukken moeten de volgende elementen aan bod komen tijdens de viering: de schuldbelijdenis (biechten), de schriftlezing (het Woord van God), de voorbeden (de intenties), het Onze Vader (het gebed des Heren), de communie en daarna een tijd van meditatie.
Tot het begin van de vorige eeuw omvatte de ritus vaak een gemeenschappelijke processie (vanaf de kerk tot aan het huis van de zieke). In Afrika heb ik dat ook zelf meegemaakt als misdienaar. Dat was de moeite!
Tegenwoordig wordt de ritus meer privé uitgevoerd. Hier bij ons geven we een bladje dat vanuit de parochie komt.
De Orde van dienst vraagt om de communie zo snel mogelijk bij de zieken te brengen. Voor de communie zelf vraagt het ritueel om een plaatst voor te bereiden (tafel, tafelkleed, kaarsje, kruisbeeld of icoontje als het kan, enz.) om een feestelijk aspect van schoonheid, respect en vreugde te geven.
Het ritueel kan worden aangepast aan de toestand van de persoon.
Als praktisch mogelijk is: De zieken die niet kunnen communiceren onder de gedaante van brood, kunnen de communie ontvangen onder de gedaante van wijn. (Cf. Orde van dienst communie en eucharistie).
Enkele praktische opmerkingen
- De partner of de familieleden van de zieke die aanwezig zijn kunnen ook communiceren als er communies genoeg zijn. Maar ook hier is een voorbereidingsmoment nodig.
- Het is normaal dat sommige mensen de communie wensen te ontvangen op het moment dat op televisie de mis wordt uitgezonden. Maar men zal niet vergeten dat de communie bij de zieken een liturgische handeling van de plaatselijke gemeenschap is en dat de drager een bediening verricht. Het is dus niet de bedoeling om de communie achter te laten en dat de zieke zelf op het moment van de tv-mis communiceert. De ziekencommunie maakt deel uit van het sacramentele teken van de Eucharistie dat het gegeven en ontvangen wordt.
- Men kan altijd de Eucharistie naar een geliefde brengen, door een verzoek te richten aan de pastoor (of één van de priesters of diakens).
- Tijdens de coronacrisis zullen we altijd au serieus alle gezondheidsmaatregelen nemen, ook al zijn we zelf volledig gevaccineerd.
Etienne Miji, parochievicaris
