Spirituele en pastorale zorg

Een getuigenis van een zorgpastor

In de zorgvoorziening ontmoet ik mensen met een grote nood aan verbondenheid,

omdat ze zich zo afgesneden voelen door wat zij meemaken.

Afgesneden van zichzelf, van hun dierbaren, van God, van al wat hun leven zo uniek maakt.

Spirituele en pastorale zorg verbindt  de mens opnieuw met zichzelf, met de ander en de Ander,

verbindt toen en straks, hemel en aarde,

verbindt deze mens opnieuw met zijn of haar uniek levensverhaal.

Wat draagt bij tot de kwaliteit van deze zorg?

Mijn antwoord zoek ik in de richting van de wijsheid van Meister  Eckhart.

In het boek Een weg van verstilling over het werk van deze mysticus schrijft  Marcel Braekers:

"De diepste of eerste houding naar een ander is daarom niet dat ik die liefheb,

maar voor hem of haar een lege plek wil zijn, waar hij of zij zich kan tonen en tot recht kan komen. Liefde staat in dienst daarvan en relaties kunnen zich daarom slechts vernieuwen

of verfrissen als ze altijd opnieuw door die leegte durven te gaan."

Spirituele en pastorale zorg vraagt om een lege plek in mezelf,

een ontvankelijkheid, een openheid, voorbij woorden, begrippen, oordelen,

een leegheid waarin de ander zich kan verbinden met mij.

Hoezeer ik ook denk de ander te kennen, te verstaan,

de ander is niet te kennen en te verstaan.

Juist door de uniekheid van elke mens is de ander een mysterie voor mij

en dat vraagt om een leegheid, een lege plek in mezelf.

Wanneer je te vol bent van jezelf, je eigen gedachten, je eigen gelijk kan de ander niet binnenkomen. Wanneer je te vol bent van jezelf, kan ook God niet binnenkomen.

Je biedt in jezelf de ander of de Ander een onbebouwde plek aan

waarin hij of zij mag komen wonen.

Uiteindelijk helpt deze verbindende zorg de verschillen die er tussen mensen zijn

te dragen en uit te houden.

Spirituele en pastorale zorg draagt bij tot een "verschillige" zorgvoorziening,

een voorziening die het verschil eert en niet corrigeert,

die het verschil uithoudt en niet opheft.

Frieda Boeykens

Spiritualiteit in de zorg

Ziek zijn, ouder worden, voor het levenseinde staan brengen noden met zich mee die mensen voelen in hun fysiek, sociaal, psychisch en spiritueel mens-zijn. Deze dimensies zijn onderling verbonden met elkaar, waarbij spiritualiteit wordt voorgesteld als een dragende kracht omdat deze zo verweven is met onze uniciteit als mens. De manier waarop iemand spiritueel in het leven staat beïnvloedt de andere dimensies.  Maar ook omgekeerd kunnen fysieke, sociale en psychische pijn invloed hebben op iemands spiritualiteit. Dit gegeven maakt dat spirituele zorg onmisbaar is in de totaalzorg, of de zorg voor de hele mens, en dat spirituele zorg als dragende grond  verweven zit in de zorg die we in de zorgvoorziening met z’n allen bieden aan zorgvragers en hun naasten.

Eerstelijns spirituele zorg

Spirituele zorg is een gedeelde zorg en hoort niet uitsluitend tot de bevoegdheid van een zorgpastor. Spirituele zorg vraagt van alle zorgverleners dat zij signalen herkennen die wijzen op specifieke spirituele noden – vragen – verlangens, dat zij aandacht geven aan deze signalen en rekening houden met deze signalen in de zorg voor en begeleiding van de zorgvragers en hun naasten.

Tweedelijns spirituele zorg – de zorgpastor als de professionele spirituele zorgverlener

De functies van een zorgpastor kan je vergelijken met de functies die een support team in een ziekenhuis opneemt. De zorgpastor wordt ingeschakeld in de rechtstreekse spirituele zorg voor mensen en hun naasten, maar hij of zij stelt de ervaring en expertise  in spirituele zorg ook ter beschikking in een coachende en ondersteunende rol voor het zorgteam. De zorgpastor integreert zich op verschillende wijzen in een gedeelde interdisciplinaire zorg voor mensen. De pastor is daarnaast ook aanspreekbaar in de zorg voor de zorgenden.

De specifieke professionaliteit van de zorgpastores bestaat erin dat zij werken met een spiritueel profiel van de zorgvrager, uitgaande van diens spirituele noden, krachtbronnen en hoop, en daarop hun begeleiding afstemmen. De begeleiding vindt plaats in een eigensoortig contact en zorgrelatie (niet te vergelijken met het medische, sociale en psychologische contact), getypeerd als “begeleidingsontmoeting”, met een eigen focus en methodiek[i].

Typerend voor zorgpastores is dat zij vanuit hun doorleefd geloof en gedragen door hun kerkelijke zending present blijven bij mensen en hun naasten in situaties van uiterste machteloosheid en onoplosbaar lijden. We merken in de praktijk dat doorverwijzingen vaak gebeuren vanuit gedeelde ervaringen van onmacht in het zorgteam. De pastor is toegankelijk voor iedereen, werkt in respect voor ieders spiritualiteit en zal indien nodig doorverwijzen en samenwerken met de bedienaars van de erkende religies en levensbeschouwingen.

Andere kerntaken die zorgpastores kunnen opnemen, zijn deelname aan ethische commissie, meewerken aan het identiteitsbeleid van de voorziening, voorgaan in gebed, rituelen en liturgie.

Zorgpastores nemen in de voorziening een unieke positie in door hun dubbele binding. Enerzijds zijn zij zorgverleners die zich integreren in de interdisciplinaire zorgverlening en zijn zij dus aanspreekbaar zoals alle zorgverleners op hun kwaliteit van zorgverlening. Anderzijds ontvangen zorgpastores een zending van de katholieke kerk om in navolging van Christus gestalte te geven aan de menslievendheid van God met een voorkeursoptie voor zij die zich in uiterst kwetsbare situaties bevinden. Ook vanuit deze zending zijn pastores aanspreekbaar op de kwaliteit van hun zorgverlening en worden zij ondersteund in hun professionele vorming met aandacht voor spiritualiteit. In deze ondersteuning en permanente vorming zijn de bisdommen, de faculteit voor theologie en religiewetenschappen en de beroepsvereniging voor zorgpastores belangrijke actoren.

Veelzijdig zorgpastoraat

Zorgpastores worden ingeschakeld in de verschillende sectoren van de zorg. Ze zijn tewerkgesteld in diensten voor spirituele of pastorale zorg en zingeving in algemene ziekenhuizen, woon-zorgcentra, psychiatrie en huizen voor mensen met beperkingen. Waar mogelijk wordt er samengewerkt met de lokale geloofsgemeenschap in projecten voor ketenzorg. Elke sector kent zijn specifieke eigenheid in spirituele en pastorale zorg omwille van de verschillende doelgroepen en hun bijzondere spirituele noden. Dit vraagt om aangepaste competenties en toewijding van de pastorale zorgverleners.

De pastorale en spirituele zorg wordt behartigd door een diverse groep professionelen en gevormde vrijwilligers die in verschillende statuten aan de slag zijn. Denk aan zorgpastores, diakens, aalmoezeniers, pastoraal animatoren, pastorale medewerkers, referenten eerstelijns spirituele en pastorale zorg en diaconale medewerkers uit de lokale geloofsgemeenschappen. Samen geven zij gestalte aan een veelzijdig pastoraat in gespreksvoering (individueel en in groep), sacramenten en rituelen, coaching, vorming en ondersteuning van zorgmedewerkers, visie-ontwikkeling, waken bij het sterfbed van patiënten en bewoners, pastorale animatie…

 

Visietekst

Pastorale wachtdienst in zorgvoorzieningen (2020)

In deze tekst wordt de visie van het bisdom Gent op pastorale wachtdienst geschetst. Integrale zorg voor de mens houdt zorg in voor de fysische, psychische, sociale en spirituele dimensie van het mens-zijn, de klok rond. De pastor. Een wachtdienst geeft concrete invulling aan dit algemene principe van permanente integrale zorg. Dit principe vraagt een haalbare vertaling in concrete praktijken. De tekst bespreekt criteria en geeft suggesties rond de haalbaarheid van een pastorale wachtdienst.

Visietekst pastorale wachtsdienst in zorgvoorzieningen