Op 25 januari viert de wereldwijde Kerk het feest van de bekering van de apostel Paulus. We kennen hem als grote verkondiger en van zijn vele brieven aan verschillende christelijke gemeenschappen. Maar zijn grenzeloze inzet werd ook gedragen door medewerkers en niet van de minsten. Die viert de kerk de dag erna op 26 januari: Timoteüs en Titus.
Brieven aan Timoteüs en Titus
Het is vrij uitzonderijk dat Paulus aan individuen schreef. We kennen zijn brieven aan de christenen van Rome, Korinthe, Kolosse, Efeze en nog een paar andere gemeenten. Hij schreef echter ook persoonlijke brieven: twee aan Timoteüs, één aan Titus en één aan Filemon. Op deze laatste gaan we hier niet verder in en richten onze aandacht op de anderen. Ze worden vaak de Pastorale Brieven van Paulus genoemd omdat ze vele aanbevelingen bevatten voor de leiders van de gemeenschappen en handelen rond het pastoraal beleid. Of ze daadwerkelijk door Paulus geschreven zijn is helemaal niet zeker, ze wijken qua taal en stijl nogal af van de brieven die zeker door hem geschreven zijn. Waarschijnlijk was het één van zijn leerlingen die ze schreef. Dit zou ons echter te ver leiden. Wat ons hier interesseert zijn de twee geadresseerden die belangrijk genoeg waren om op de liturgische kalender van de Kerk te komen. Wie zijn deze medewerkers van Paulus?
Timoteüs
Timoteüs werd geboren in Lystra (in het huidige Turkije) uit een ‘heidense’ vader en een Joodse moeder die hem het Joodse geloof bijbracht. Ook zijn grootmoeder was Joods. Men neemt aan dat hij door Paulus gedoopt werd tijdens diens eerste missiereis. Bij zijn tweede passage daar koos Paulus hem als metgezel in zijn verkondigingswerk. Hij stelt hem later aan als verantwoordelijke van de gemeente in Efeze, zeg maar bisschop, als Paulus verder doortrekt naar Macedonië. Hij had geen sterke gezondheid. Paulus raadt hem zelfs aan niet alleen water te drinken maar “gebruik ook wat wijn voor uw maag en met het oog op uw veelvuldige kwalen”. (1 Tim 5,23). Hij draagt met grote ijver het geloof uit aan de niet-Joden. Paulus noemt hem zijn meest geliefde leerling: 1 Tim1,2 en 2 Tim 1,2. Efeze was in de klassieke cultuur het centrum van de verering van Artemis, godin van de liefde. Timoteüs ging daar sterk tegen in en dat werd niet in dank afgenomen door de priesters en de vereerders van de godin. Hij moest het tenslotte met zijn leven bekopen. Hij werd gestenigd en met stokslagen afgemaakt rond het jaar 97.
Titus
Titus kwam uit een ‘heidense’ familie en werd christen door Paulus’’ verkonding en ook door hem gedoopt. Paulus nam Titus mee naar de kerkvergadering in Jeruzalem (Galaten 2,1) want hij was een levend voorbeeld van Paulus’ werk onder de heidenen en van de evangelische vrijheid. Hij beschouwde Titus als zijn ‘kind in het geloof’. Rond het jaar 65 vertrouwt Paulus hem de pastorale zorg toe van Kreta. Hij moet er in elke stad oudsten aanstellen (Titus 1,5). Titus was ook een diplomatisch figuur. Hij werd verschillende keren uitgezonden om geschillen bij te leggen. Paulus noemt hem zijn “medestander en medewerker onder u” (2 Kor 8,23) en herinnert aan zijn onbaatzuchtigheid (2 Kor 12,18). Na de dood van Paulus wordt Titus bisschop en sterft waarschijnlijk rond het jaar 105 op hoge leeftijd.
Iconografie van beiden
Gezien Timoteüs doodgeknuppeld werd wordt hij afgebeeld met een knots, soms ook met stenen. Op bijgaande afbeelding lijkt de knots eerder op een gestileerde palmtak, teken van het martelaarschap. Hij is gekleed als burger of als bisschop met mijter en staf. Aan zijn voeten ligt er soms een stukgegooid afgodsbeeld van Artemis, de godin die in Efeze vereerd werd. In zijn hand houdt hij weleens twee schriftrollen (de twee brieven van Paulus). Timoteüs wordt aanroepen voor maagklachten omdat hij er zelf aan leed.
Titus is de patroon van het eiland Kreta en in de hoofdstad Heraklion vind je in de kathedraal Agios Titos een reliekschrijn met zijn schedel. Hij wordt ook wel afgebeeld met een stralend gezicht. In de kathedraal van Monreale op Sicilië vind je de prachtige mozaïek waarop Titus en Timoteüs uit de handen van Paulus een schriftrol ontvangen.
Nauwe band
Deze beide heiligen waren heel verschillend van karakter en persoonlijkheid maar ze zijn met elkaar verbonden door hun relatie met de grote apostel Paulus. Daarom worden ze ook in de Kerk gevierd op de dag na feest van de bekering van de Paulus. Zo wil de kerk de vruchten van het verkondigingswerk van Paulus en de onmisbare grootheid van zijn twee leerlingen in het licht stellen.
Ze hebben nog een ander punt gemeen: naar het voorbeeld van Paulus begrepen ze de boodschap van Jezus dat verantwoordelijkheid nemen eerst en vooral een dienst aan de kerkgemeenschap is. Dat hebben ze met hun leven en hun zending in praktijk gebracht.
Paulus had met hen een samenwerkingsverband maar er was ook een band van diepe naastenliefde. Voor Paulus waren ze naast medewerkers vooral vrienden. Hij vertrouwde hen persoonlijke dingen toe uit zijn leven. Sommige van zijn uitdrukkingen getuigen van zijn diepe genegenheid voor hen.
Voorbeelden in de Kerk
Deze laatste gedachten zijn ook voor ons vandaag belangrijk. Ons getuigenis als christen vandaag staat of valt met de manier waarop we spreken en handelen. Vanuit het evangelie sowieso maar ook met liefde, vriendschap, mildheid en barmhartigheid. Het was toch Jezus die aan zijn leerlingen zei: ““Ik noem u geen dienaars meer want de dienaar weet niet wat zijn heer doet, maar u heb Ik vrienden genoemd, want Ik heb u alles meegedeeld wat Ik van de Vader heb gehoord.” (Johannes 15, 15). Vriendschap is één van de dragers om iets van ons geloof door te geven. Die vriendschap met Hem en met mekaar wens ik u allen van harte toe.
Pastor Guido
Bronnen: Marcel Driot, Le Saint du Jour;
Jo Claes, Alfons Claes en Kathy Vincke, Sancti. Nog meer heiligen herkennen
Piet Penning De Vries sJ, De Heiligen
Missel Ephata, Le Livre du Chrétien
