“Gedenk, mens, dat je van stof bent, en tot stof zult wederkeren”. Met deze woorden strooit de priester een beetje as op het hoofd van de gelovige, of breng het as met wat water gemengd aan op het voorhoofd in de vorm van een kruis. Deze eeuwenoude traditie van het zogenoemde askruisje waarmee de vasten wordt ingezet is niet zonder betekenis.
Begin van de Vasten
Het kleine maar mooie ritueel van asoplegging wordt uitgevoerd ter bezinning en als uiting van boetvaardigheid, en is in die zin een voorbereiding op Goede Vrijdag en Pasen. Die boetvaardige instelling typeert ook de hele vasten periode. Tijdens de vasten reflecteren we op onze levenswijze en proberen we die te vergelijken met het leven en lijden van onze lieve Heer Jezus Christus. De liturgische kleur van de vastenperiode is daarom ook purper.
De uitdrukking die gebruikt wordt tijdens het aanbrengen van het askruisje is gebaseerd op het vonnis dat God na de zondeval over de mensheid uitsprak (Genesis 3:19). Sinds 1979 kan ook de tekst worden gebruikt: “Bekeer u en geloof in het Evangelie”, en verwijst naar de oproep waarmee Jezus in Galilea zijn prediking begon (Marcus 1,15).
Als teken van berouw en vasten komt het gebruik van as in de Bijbel vaak voor. De boeteling strooide zich as over het hoofd. Vaak ging de persoon daarbij gehuld in een zak, die als boetekleed werd gedragen. Vandaar de uitdrukking “in zak en as zitten”. In de vroege middeleeuwen werd het opleggen van as bij de mannen over het gehele hoofd gestrooid en bij de vrouwen alleen aan het voorhoofd aangebracht als start van de boetetijd. Dit ritueel was alleen bestemd voor zondaars die officieel tot boete werden veroordeeld. Later werd dit een algemeen gebruik omdat men ervan uitging dat iedereen tegen God of zijn medemensen wel eens in het afgelopen jaar gezondigd had.
Verbrande palmtakken
De gebruikte as is van verbrande palmtakken (vaak van buxus), die het jaar daarvoor gebruikt werden voor de viering van Palmzondag en die men naar huis heeft meegenomen. De verse palmtakken worden aangebracht aan het kruisbeeld in de huiskamer en fungeert als een herinnering aan Jezus, en beschermt ook het huis. Het verbranden van de palmtakjes is pas in de 14de eeuw in gebruik geraakt. Men vindt deze gewoonte om elk jaar een voorwerp te wijden, in huis of auto aan te brengen, en het na een jaar te verbranden, ook in andere religies. Er zit een magische gedachte achter dat dit voorwerp de slechte energieen van de omgeving heeft opgeslagen en dat het voorwerp daarom moet verbrand worden. Zo worden in Japan amuletten van het vorig jaar in een groot publiek ceremonie ritueel verbrand. Wij kennen dat ook in positieve zin wanneer we oude rozenkransen, kruisbeeldjes, Maria of andere heiligen beeldjes niet willen gewoon weggooien. De kerk schrijft daarom voor dat alleen onschuldige kinderen deze beeldjes kunnen kapot slaan, en dat andere voorwerpen moeten begraven worden. De priester krijgt meestal deze voorwerpen. Zo kon Pastor Guido voor de Kerst vorig jaar vele van de ontvangen mooie kruisen en beeldjes terug weggeven.
Crematie
Tenslotte, het zich met as bestrooien vind men ook in andere religies, zoals in het Hinduism waar naakte gurus langs de Ganges rivier de as van vers gecremeerde mensen op hun lichaam aanbrengen om zo hun eigen eindigheid te realiseren. In de Ignatiaanse retraite komt er ook een oefening voor waar men op een doodshoofd moet staren en zo de eigen dood leren onder ogen zien. Het is maar als we echt realizeren dat we eindig zijn, dat we ook echt beginnen te leven. We zien dat bijvoorbeeld op een natuurlijke wijze geschieden wanneer iemand een mid-life crisis doormaakt. Het is een uitnodiging om naar de essentie, de roeping, van ons leven te kijken.
Toen ik nog jong en onervaren was mocht ik van de plaatselijke pastoor meehelpen bij het ledigen van de graven onder de opgebroken kerkvloer. Ik kreeg als geschenk – op mijn aanvraag – een mooie doodskop mee. De pastoor heeft daarna wel enig probleem gehad met zijn grote gulheid want die beenderen en schedels hadden eigenlijk allemaal moeten terug begraven worden. De doodskop heeft lang op mijn bureau in mijn studeerkamer gestaan. Maar mijn moeder vond dat maar niets en ik heb “hem” tenslotte weggeven aan een vriend dierenarts die schedels van dieren verzamelde en die er nog steeds heel blij mee is.
De gedachte dat we van stof/as zijn maakt ons nederig. Bij de crematie van een geliefde voelen we dat sterk aan. In Japan moet iedereen gecremeerd worden want er is niet genoeg plaats om allen te begraven. Daarmee is er ook, verschillend als bij ons, een grote traditie in verband met crematie. Zo komt bijvoorbeeld na de crematie de nauwe familie samen om de laatste resten direct na de verbranding in de urne te plaatsen. Een vertegenwoordiger van het crematorium neemt bepaalde beentjesresten (met stokjes van verschillende grote om het verschil met de stokjes die bij het eten worden gebruikt duidelijk te maken), beginnende bij de voeten en eindigend bij het hoofd. Een belangrijk beentje is het zo genoemde “nodo-botoke” (boeddha-keel). Als dat nog in tact is gelooft men dat de persoon naar de hemel is. Indien gebroken moet er nog veel extra worden gebeden… Het laatste beentje is dat van de schedel zelf om er alles mee af te sluiten. Zo is het alsof men de gehele mens in een urne mee terug naar huis neemt. Zulk een mooie traditie geeft aan dat zelfs als we van stof zijn, en tot stof terugkeren, we toch met eerbied moeten omgaan met hen die gecremeerd zijn.
Pater Peter
