AZ Voorkempen (Malle) en Bethanië, geestelijke gezondheidszorg (Zoersel): twee zorgvoorzieningen op hetzelfde domein en toch gescheiden door een gemeentegrens. Gelijkaardige functies, maar tegelijk is ‘de overkant’ vaak onbekend terrein. Onbekend maakt onbemind, tijd dus om elkaar beter te leren kennen. In deze editie gaan Kristina Meeusen, dienst Zingeving en Pastoraal AZ Voorkempen, en Paul Renders, dienst Zinzorg en Pastoraal Bethanië, in gesprek over de gelijkenissen en verschillen tussen beide zorgvoorzieningen.
Het is de eerste maal dat Kristina en Paul elkaar spreken. Niet onlogisch aangezien Kristina pas recent - op haar 62ste - startte in AZ Voorkempen. Daarvoor werkte ze als verpleegkundige op een palliatieve afdeling in een ander algemeen ziekenhuis.
Muziek versus stilte in de kapel
Zowel in AZ Voorkempen als in Bethanië wordt elke ochtend de kapel geopend. Kristina steekt altijd een kaarsje aan en zet stemmige muziek op. In Bethanië is de kapel daarentegen een stille plek. Op afdelingen zijn er vaak al genoeg prikkels, waardoor er een nood is aan stilte. Soms wordt die wel eens doorbroken door een muzikant die uit eigen beweging komt spelen.
Een goed gesprek
In AZ vraagt de logistiek medewerker wat de patiënt wil eten en of hij ook de communie wil. Op basis van dit antwoord gaat één van de collega’s er op bezoek. Maar evengoed neemt Kristina de tijd om langs te gaan bij mensen van wie ze denkt dat ze nood hebben aan een goed gesprek. Het feit dat ze zich voorstelt als pastoraal medewerker kan een gesprek bevorderen, maar kan ook een drempel zijn. Ze vertelt dan dat zij vanuit een bredere visie werkt dan louter pastoraal.
In Bethanië voert Paul Renders naast individuele gesprekken ook groepsgesprekken over zingeving, bijvoorbeeld op afdeling Archipel en in pvt De Landhuizen.
Omgaan met rouw en verlies
Bij een overlijden, rouw of afscheid kan de pastorale dienst een centrale rol spelen. In AZ zorgen ze bijvoorbeeld voor ziekenzegeningen en postmortembegroetingen. Daarbij geven ze de voorkeur aan begroetingen op de kamer zelf omwille van het vertrouwde karakter.
In Bethanië worden de medewerkers van dienst Zinzorg en Pastoraal eveneens gevraagd om de ziekenzegening te geven of om momenten van afscheid te organiseren. Zo leidt Paul regelmatige uitvaart- en herdenkingsdiensten. Dit kan gaan van een katholieke uitvaart tot een neutrale herdenkingsdienst, afhankelijk van de spirituele beleving van de betrokken patiënt of bewoner. Zo was er recent nog een herdenkingsdienst met aandacht voor de spiritualiteit van de indianen, omdat dat belangrijk was voor de patiënt.
Ze beklemtonen allebei dat het belangrijk is om voldoende tijd te maken voor een menswaardig afscheid. Paul heeft bijvoorbeeld mooie herinneringen aan een afscheidsgesprek tussen een terminale bewoonster op pvt, haar begeleiders en haar bezoekvrijwilliger, waar heel wat mooie woorden vielen.
Een goed afscheid, rituelen en symbolen zijn belangrijk in de rouwverwerking na een overlijden.
Een rouwhoekje, muziek, tekeningen, ziekenzalving of met een patiënt naar het graf van een geliefde gaan, kunnen daarbij helpen. ‘Maar er moet ook een moment zijn dat de rouwperiode wordt afgesloten’, vindt Paul. ‘De dood hoort bij het leven. En het verlies moet een plaats krijgen in het dagelijks leven.’
Existentiële rouw
Paul en Kristina zien rouw ook in een ruimer kader. Ze worden regelmatig geconfronteerd met existentiële rouw. Het gevoel niet meer nuttig te zijn, autonomie te verliezen of eenzaamheid. Eenzaamheid in termen van niet gehoord en gezien te worden, alleen te zijn met pijn en verdriet.
In het psychiatrisch ziekenhuis hebben veel patiënten het moeilijk met het gevoel dat hun leven stagneert terwijl anderen rondom hen verdere stappen zetten: trouwen, kinderen krijgen, gaan werken, …
Euthanasie
Ook euthanasie komt regelmatig ter sprake. Kristina merkt op dat er in AZ Voorkempen soms eerder een onderliggende angst is voor pijn tijdens de terminale fase of dat de vraag tot euthanasie wordt gesteld om de familie niet langer tot last te zijn.
‘Soms is de vraag ook een uitdrukking van onmacht’, voegt Paul toe.
‘Als er een vraag is naar euthanasie, kan, naast de behandelend arts, het palliatief supportteam ingeschakeld worden om de vraag goed te beluisteren.’
Roeping
Zowel Paul als Kristina voelden zich geroepen tot deze job. Kristina is blij dat ze tijd kan maken voor de patiënten die nood hebben aan een luisterend oor. Nu moet ze, in tegenstelling tot tijdens haar job als verpleegkundige, zich niet meer schuldig voelen dat collega’s taken van haar moeten overnemen omdat ze met een patiënt in gesprek gaat. Paul is op zijn beurt blij dat hij langer met patiënten en bewoners op weg kan gaan dan binnen de context van een algemeen ziekenhuis.
Het restaurant als ontmoetingsplek
Paul legt de verbinding tussen AZ Voorkempen en Bethanië vooral in het restaurant. Dat is de plaats voor contacten met de overkant. Hij hoopt dat de samenwerking voor de jaarlijkse herdenking van overleden medewerkers kan blijven, ondanks de striktere scheiding tussen AZ Voorkempen en Bethanië in de toekomst.
Auteur: HEIDI COENEN - directie- en algemeen secretariaat Bethanië, geestelijke gezondheidszorg Zoersel
