Over de Zusters van Liefde in Lokeren is al heel wat verteld. Hun inzet bij de verzorging en opleiding in het Instituut Sint-Benedictus is meer dan bekend. Hun houding in de oorlogsjaren was heldhaftig. De zusters die er werkzaam waren, kwamen vanuit alle hoeken van Vlaanderen. In onze stad werden 68 jonge dames geboren die het ouderlijk huis verlieten voor het noviciaat van de Zusters van Liefde van Jezus en Maria. De eerste ervan werd geboren in 1787.
We schreven 1888 toen er voor het eerst missieactiviteiten werden opgestart, richting Congo. Het waren de Scheutisten die er werk van maakten. De Zusters van Liefde startten in datzelfde jaar een noviciaat op, gericht op de vorming van missiezusters. En in 1891 vertrok een eerste karavaan, zoals dit toen werd genoemd, van tien nonnekens vanuit Terneuzen naar Banana, een havenstadje aan de monding van de Congostroom. De eerste missiepost was Moanda, later gevolgd door Nemlao en Kinkanda. Onderwijs en medische verzorging stonden er hoog in het vaandel. Er werd in hoofdzaak gewerkt naar de inlandse weesmeisjes toe.
Op het einde van WO I waren nog 41 zusters van de Congregatie er werkzaam, maar tussen 1919 en 1940 vertrokken nog bijna 200 zusters naar Congo.
In 1919 had paus Benedictus XV een encycliek uitgebracht waarin hij zware kritiek uitte op te nauwe banden tussen de missionering en de kolonisatie door enig moederland. Herinner u: je kan geen twee heren dienen, God en het Geld. De praktijk evenwel vroeg dikwijls om een samenwerking tussen het koloniale regime en de opbouw van het christelijke onderwijs- en verzorgingsnet. Dit laatste net was ook noodzakelijk om de blanke kolonisten, die minder bestand leken tegen de tropische hitte en de erbij horende ziektes, de passende medische hulp te verschaffen. Men noemde Midden-Afrika soms ‘het graf van de blanke man’. Dit zegt genoeg.
Ook de trip vanuit ons land naar de kolonie was geen plezierreisje met luxe-kajuiten. Vanuit Antwerpen deed men er een maand over, langs de Spaans-Portugese kust tot Madeira, langs de Canarische Eilanden, naar de Afrikaanse kust, Senegal, Liberia en Ghana. De boottocht werd meestal gevolg door een rit op de rug van een ezel, zeker in het pionierstijdperk.
Via Kaat Leeman van het erfgoedcentrum van de Zusters van Liefde kwam ik heel wat te weten over de Lokerse zusters die de Congo hadden gedaan. En ik kon nog op gesprek met één van de laatste ooggetuigen, zuster Iris Staes (°1937). Ze was regentes in de handelswetenschappen geworden met een eindwerk over de Lokerse haarsnijderij. Ze had een job gevonden in de diensten van de KAJ. Het is vandaar dat ze als leek en arrondissementeel vrijgestelde in 1959 vertrok naar Congo met de bedoeling er steunpunten op te richten voor de vorming van KAJ-meisjes. Het was een moeilijke periode, zo kort voor de onafhankelijkheid. Haar eerste trip bracht haar naar Kananga, de streek waar Lokeraar Mgr. Mels en zijn nicht Yvonne (zuster Bernard) werkzaam waren. Iris kwam er terecht bij stadsgenote Noëlla De Roover, die er ook lekenhelpster was. Die periode van 1960 is in haar geheugen gebeiteld. Elke dag werd ze er geconfronteerd met moord of brandstichting. Twee taalverwante stammen, maar met een zeer verschillende mening over wat de ‘indépendance’ wel moest zijn, gunden mekaar het licht in de ogen niet. Ze vertelde me dat de Belgische para’s net op tijd gesprongen zijn om de blanken te evacueren, zoniet waren ze allen vermoord. In de tweede helft van 1960 verbleef ze in Eeklo, tot de liefde voor Afrika haar terugriep naar Kinshasa, als nationaal verantwoordelijke van VKAJ. Eind 1962 kwam ze terug naar huis, om in september 1963 in te treden in de Congregatie. Na haar professie in 1966 wordt ze door haar oversten gevraagd om te gaan studeren in Rome. Ze weigert, en wordt op haar vraag teruggestuurd naar Congo, waar ze de opleiding verzorgt van inlandse kloosterzusters van drie Congregaties.
© Zr. Iris Staes
Na een rustverblijf in België, om op krachten te komen, trekt ze in 1971 opnieuw naar Kananga om er de leiding van een grote onderwijsinstelling in handen te nemen. Het was een onstabiele periode. Ze bleef er tot 1975, ondanks de pesterijen van het Mobutu-regime. Na een korte vakantie trekt ze voor de zoveelste keer naar het land waarop ze verliefd geworden was. Na een opmerkelijke loopbaan als leidinggevende, koos ze ervoor om in de keuken van de zusters te gaan werken. Ze wordt ook aangesteld in het Centrum voor Gehandicapten. Naar ze zelf verteld zou ze daar haar mooiste tijd in de Congo hebben beleefd, van 1984 tot 1994. Dan keert ze terug naar huis, waar haar mama 80 was geworden. Ze vond dat ze daar ook nog een rol te vertolken had. Ze bleef wel nog actief in de begeleiding van projecten in de internationale context van de Zusters van Liefde. En hoewel ze me had verteld dat ze op haar 81ste het wat rustiger zou willen doen, toch vond ik haar vorig jaar nog terug als verantwoordelijk uitgever van een goed gedocumenteerd tijdschrift dat de Noord-Zuid-relaties in beeld brengt via diverse gerealiseerde projecten. Het was leuk te zien dat dit tijdschrift ook gesponsord wordt door onze stad en de Provincie Oost-Vlaanderen. Zuster Iris leeft vandaag nog kranig en gelukkig in de communauteit van Mariagaard te Wetteren-Kwatrecht.
Zo heeft elke zuster wel een boeiend verhaal. Maar het zou ons wat ver brengen om van elk van de Lokerse zusters een breder beeld te schetsen. Maria Cocquet (°1921), Yvonne Mels (°1934), Germaine Schuermans (°1895), Marie Van Driessche (°1897) en Romanie Van Durme (°1876), allen hebben ze gewerkt in Congo of Zaïre, zoals je wilt.
Zr. Vitalie – Maria Cocquet
Zr. Bernhard – Yvonne Mels
Zr. Raymondine – Germaine Schuermans
Zr. Azélie – Romanie Van Durme
De Congregatie was voor op de mentaliteit van de burgermaatschappij, voor wat de opleiding van de meisjes betrof. Ze streefde er naar de zusters de maximale intellectuele ontplooiing aan te bieden. Maria Cocquet was na haar intrede eerst regentes wiskunde geworden. Haar oversten stuurden haar later naar de Katholieke Universiteit Leuven om er in 1956 licentiate wiskunde te worden. Een uitzondering in die tijd! Yvonne Mels had het regentaat landbouwkunde behaald. Germaine Schuermans was afgestudeerd als verpleegster. Ze deed 58 jaar dienst in Congo en werd er op haar verzoek begraven in de Afrikaanse grond. Romanie Van Durme was kleuterleidster. Niettegenstaande ze herhaaldelijk ziek werd, toch bleef ze steeds maar terugkeren naar Congo om er na 42 jaar dienst te overlijden. Noteer nog dat, toen België in 1908 de Congo ‘overnam’ van Leopold II, er nog 35 leden van de Congregatie actief waren. Ze hadden een gemiddelde leeftijd van 35 jaar. En van de 65 zusters die sinds 1892 vertrokken waren naar hun missiehuis waren er al 22 overleden, op een gemiddelde leeftijd van 33 jaar en na 5 jaar missiewerk. Missionering in Congo was kiezen voor een snelle dood. Repatriëring naar het thuisland was niet altijd mogelijk, zeker niet in de oorlogsperiode van WO I.
’t Waren straffe Madammen, die Zusters van Liefde.
