In 1802 werden de kerkbesturen ingericht nadat Napoleon met paus Pius VII een overeenkomst had gesloten om de rimpels tussen hem en de kerkelijke overheid wat glad te strijken. Hij had immers op grote schaal diefstal gepleegd door het inlijven van religieuze goederen zonder enige vorm van tegenvergoeding. Grote delen van de kerkschatten en het kerkelijk patrimonium verdwenen in de zakken van het Franse regime. Het concordaat wou enigszins zorgen voor een soort van herstelbetaling. Eén van de verwezenlijkingen die het daglicht zagen was de oprichting van kerkfabieken. Deze zijn blijven bestaan tot op heden, weze het dat de vorm af en toe wat werd aangepast. Het zijn openbare instellingen met rechtspersoonlijkheid, met eigen rechten en plichten en vermogen. Vandaag is er bij ons één kerkfabriek per parochie. En die moet instaan voor de zorg van het materiële van deze gemeenschap. Ze wordt bestuurd door de kerkraad, bestaande uit vijf verkozen leden en een door de bisschop aangestelde vertegenwoordiger (meestal de parochiepastoor).
Omdat in de regelgeving ook is voorzien dat het lokale gemeentebestuur moet tussenkomen in de tekorten van de kerkfabriek, en dit volgens welomschreven spelregels, drong een regelmatig overleg tussen beide besturen zich op. Evenwel, in een wat grotere gemeente, waar meerdere parochies bestaan, bracht dit een inflatie aan vergaderingen teweeg, waarbij dan ook nog de belangen van de onderscheiden parochies soms met mekaar in botsing kwamen, zodat het voor het gemeentebestuur quasi onmogelijk werd een beleid te voeren dat de hele kerkgemeente kon bevredigen.
De wetgever heeft hierop in 2004 een passend antwoord gevonden door de installatie in elke gemeente, waar meerdere parochies zijn, van het Centraal Kerkbestuur. Het is dit ‘nieuwe’ bestuur dat moet instaan voor de contacten met het gemeentebestuur. Het is als het ware de spreekbuis van alle kerkfabrieken van de gemeente naar het College van Burgemeester en Schepenen toe. Van meet af aan bleek het vooral om de financiële relatie met de plaatselijke overheid te gaan. Het centrale kerkbestuur moet alle vragen van de individuele kerkfabrieken in dit verband bundelen en voorleggen, dit binnen de krijtlijnen die eerder met de gemeente zijn afgesproken.
Het centraal kerkbestuur kan slechts werken als er volk aan boord is. De wetgever heeft dit geregeld. De vertegenwoordiger van de bisschop (opnieuw, meestal de pastoor), vier vertegenwoordigers van de kerkfabrieken (wanneer er in de gemeente tussen de zes en tien kerkfabrieken zijn), en één expert. De expert wordt gekozen op basis van zijn/haar kennis op een terrein dat niet zo duidelijk aanwezig is bij de andere leden van dit bestuur. Meestal gaat het om mensen die bevoegd zijn over financies, boekhouding, juridische zaken of overheidsopdrachten voor uitvoering van werken en afsluiten van contracten.
De taken van het centrale kerkbestuur zijn door de wetgever nauwkeurig omlijnd.
Sommige zijn verplicht uit te voeren, andere aanbevolen of facultatief.
Een eerste bevoegdheid is het coördineren van het beleid van de onderscheiden kerkfabrieken, en heel in het bijzonder wordt daar verwezen naar het roerend en onroerend patrimonium, en het aanduiden van de prioritaire investeringen. Het spreekt voor zich dat het centrale kerkbestuur hier overleg moet plegen met de kerkfabrieken om tot een eensgezind standpunt te komen.
Een tweede opdracht situeert zich op het vlak van het indienen van de financiële rapporten van de kerkfabrieken naar de gemeente toe. Het gaat hier om de jaarbudgetten en de meerjarenplannen, die gecoördineerd moeten worden ingediend, en waaruit moet blijken dat de geldelijke tussenkomst van de gemeente in de tekorten van de kerkfabrieken binnen de overeengekomen sommen blijft.
Een derde taak van het centraal kerkbestuur berust in het maken van een afsprakennota met het gemeentebestuur, waarin items worden opgenomen die gelden voor alle kerkfabrieken, hoewel sommige afspraken mogelijks enkel gelden voor één of enkele kerkfabrieken. Zo bijvoorbeeld afspraken rond restauratieprojecten aan kerk of pastorij, of rond het toeristisch openstellen van sommige kerkgebouwen. Het formeel overleg tussen gemeente en centraal kerkbestuur moet minstens tweemaal per jaar worden georganiseerd.
Het centraal kerkbestuur wordt ook geacht waar nodig steun te verlenen aan de kerkraden. Dit situeert zich voornamelijk op het administratieve, juridische of technische vlak. De rol van de expert is hier prominent aanwezig. De wetgever is in deze zo ver gegaan dat het de mogelijkheid heeft voorzien dat het centrale kerkbestuur bij delegatie de rol van het individuele kerkbestuur kan overnemen inzake overheidsopdrachten. Het moet hiertoe wel gemachtigd worden door dit laatste.
Het centraal kerkbestuur moet tenminste eens per kwartaal vergaderen. De vergaderingen zijn niet openbaar. De notulen ervan moeten worden toegestuurd aan de Provinciegouverneur, het College van Burgemeester en Schepenen en aan de Bisschop. En gezien het centraal kerkbestuur een openbaar bestuur is, moeten de besluiten die er genomen worden uitdrukkelijk gemotiveerd worden.
De aandachtige lezer heeft inmiddels begrepen dat op de schouders van de leden van het centraal kerkbestuur (zoals ook op de schouders van de leden van de individuele kerkraden) een zware last rust. Misschien er nog bij vermelden dat ze dit allen belangloos doen, zonder enige vergoeding. Zitpenningen, zoals bij andere openbare besturen, zijn hier volkomen onbekend.
