CLEMENTINE DIERICK, EEN EKSAARDSE ZUSTER IN DE VOETSPOREN VAN PATER DAMIAAN
Vorig jaar huldigde de stad Lokeren drie nieuwe straatnamen in met een vrouwelijke naam, in het kader van de actie “Meer vrouw op straat”, gelanceerd door presentatrice Sofie Lemaire.
Eén van die straten kreeg de naam “Clementine Dierickstraat”, genoemd naar een Eksaardse zuster die jarenlang voor leprapatiënten heeft gezorgd. Onlangs kregen we een telefoontje van haar achternicht Marie-Madeleine Dierick, die ons meedeelde dat ze graag wat meer wou vertellen over deze markante persoon. Reden genoeg dus om bij Marie-Madeleine langs te gaan voor een boeiend gesprek en een kijkje in haar fotoverzameling.
© Marie-Madeleine Dierick
Marie-Madeleine, kun je ons eerst even aanduiden wat jouw relatie is met Clementine?
Zij is de zuster van mijn grootvader langs mijn vaders kant. Zij was mijn vader zijn tante en dus mijn groottante.
Kun je haar levensloop even schetsen?
Ze werd geboren op 17 maart 1890 in Eksaarde, als jongste van zes kinderen met vijf broers, waaronder mijn grootvader François Dierick. Tijdens haar leven zal blijken dat ze het meest correspondeerde met haar oudste broer Henri.
Zes maanden later worden haar beide ouders ziek. Ze krijgen tyfus en ze overlijden beiden in het najaar.
Ze heeft haar ouders dus nooit echt gekend?
Neen, ze werd een wees, samen met haar broers. In het begin worden de kinderen opgevangen door een zus van hun moeder. Zij was ongehuwd, maar een tijdje later werd ze ook ziek. Ze houdt er een zwakke gezondheid aan over, zodat de kinderen nu verspreid worden over verschillende families. Als Clementine zes maanden oud is, wordt ze in het weeshuis van de Zusters van de Heilige Vincentius à Paolo in Eksaarde geplaatst. Dit gebouw is het huidige rusthuis.
Als ze 19 jaar oud is, gaat ze “dienen” bij een heer in Brussel. Ze is dus een inwonende dienstmeid.
Heeft ze dat werk lang uitgevoerd?
Neen, na een paar jaar treedt ze in 1912 in het klooster als novice te Roeselare. Deze orde heet de Kanunnikessen-Missionarissen van de Heilige Augustinus. Een jaar later spreekt ze haar geloften uit. Men geeft haar de kloosternaam “Dame Marie-Helene”. Clementine had niet de intentie om een slotzuster te worden, maar zij zag haar heil in missionering. Haar ideaal was de figuur van Pater Damiaan, en dit zou haar leven verder beïnvloeden...
© Marie-Madeleine Dierick
Hoe lang bleef ze dan in Roeselare?
Tot maart 1914. Men had voor haar een missiestichting op het oog in de Antillen. Daar was een Deense kolonie. De congregatie stuurde haar eerst naar Kopenhagen, om de Deense taal te leren en om zich te bekwamen in het verzorgen van mensen.
Maar we zijn in 1914 en we weten wat er in dat jaar begon. Gingen die plannen dan door?
Neen, de Duitsers vallen op 3 augustus België binnen en ze krijgt van de congregatie het bericht om zo spoedig mogelijk terug te keren naar Roeselare. Met veel moeite lukt dat. In oktober 1914 – een zwarte maandag voor Roeselare – wordt de stad gebombardeerd, met veel schade en ellende tot gevolg.
In het retraitehuis van de Paters Redemptoristen richt men een veldhospitaal in. Zuster Marie-Helene wordt de verantwoordelijke voor de ziekenzaal.
Hoe lang heeft ze dit werk dan gedaan?
Van einde 1914 tot begin 1916. In die periode begonnen de Duitsers chloorgas te gebruiken (later mosterdgas). Dat gas drong binnen in de kledij van de gewonde soldaten. Bij het uittrekken van hun kledij werden giftige stofdeeltjes verspreid en er hing een rare geur in de ziekenzaal. Het gas zorgde voor irritatie van de luchtwegen en vanaf dat moment begint Clementine last te krijgen van astma. Het zal een blijvende invloed hebben op de rest van haar leven... Een tijdje later krijgt het veldhospitaal een andere bestemming en wordt het een vluchthuis, zodat Clementine een andere opdracht krijgt.
Waaruit bestaat die?
Wel, in tijden van oorlog stuurt het bisdom toch nog zendelingen naar andere werelddelen. Ze kan een paspoort bemachtigen en ze trekt naar Rotterdam. Daar zou ze de boot nemen naar New York, maar ze verneemt dat haar boot al vertrokken is en later vergaan is door torpedo’s. Via Vlissingen kan ze op een schip naar Engeland, Southampton. Daar zit ze vast tot het einde van de oorlog.
In 1919 staat ze terug op de plaats waar ze vertrok: Roeselare.
Krijgt ze daar een nieuwe opdracht?
Inderdaad, ze krijgt een andere bestemming: de Filipijnen. Maar eerst neemt ze nog de tijd om afscheid te nemen in Eksaarde. Ik heb vernomen dat heel Eksaarde op straat kwam om haar te vieren en haar uitgeleide te doen. Op 25 juli 1919 spoort ze naar Parijs, waar ze enkele dagen verblijft. Van daaruit neemt ze de trein naar Barcelona, waar ze inscheept voor een wekenlange boottocht naar Manilla. Daar komt ze op 4 september aan.
Welke taak krijgt ze daar?
Haar eerste opdracht is onderwijs verstrekken aan kinderen op het eiland Taguden aan de Zuid-Chinese Zee. Ze is dus een juffrouw die haar kinderen in het Engels onderwijst. Ze wordt “Mother Helen” genoemd.
In 1926 wordt ze aangesteld als directrice in een andere school, verder landinwaarts. Maar haar echte wens – het verzorgen van melaatsen – is nog niet in vervulling gegaan. Daarin zou verandering komen...
Hoe verliep dat dan?
In 1933 vraagt het Filipijnse Ministerie van Gezondheid aan haar congregatie of er zusters zijn die kunnen helpen bij de verzorging van melaatsen op het eiland Cebu. Daar bestond ook de gewoonte om de melaatsen te verbannen naar een leprozenkolonie. Clementine wordt per boot naar het eiland gestuurd en daar komt ze op een heel intensieve verzorgingsdienst terecht. Maar enkele jaren later ontvlamt de Tweede Wereldoorlog. Op 7 december 1941 voerde Japan een verrassingsaanval uit in Pearl Harbor, waardoor Amerika de oorlog verklaarde. De Japanners bezetten ook de Filipijnen. In de leprozenkolonie werd de medische staf ontzet. Maar zuster Marie-Helene wou niet vertrekken en ze vroeg aan de Japanners om te mogen blijven. Zo bleef zij alleen achter met 800 melaatse kinderen! Gedurende 18 maanden leefde zij daar in een isolement. Het was heel moeilijk om aan medicatie en vlees te geraken, want de Japanners waren geen doetjes. De kinderen die minst ziek waren, hielpen haar zo goed mogelijk.
© Marie-Madeleine Dierick
Hoe verliepen die oorlogsjaren?
De ontbering, haar astma-opstoten en het vele werk zorgden voor een uitputtingsslag. Nadat de Amerikanen terugsloegen met de atoombommen, konden ze de bezette gebieden weer bevrijden en ze troffen haar totaal uitgeput aan. Ze werd met een vliegtuig naar het Santiago Hospital in Manilla overgebracht. We zijn dan in het najaar 1945.
Wat gebeurde er daarna?
Op 6 januari 1946 schrijft ze een afscheidsbrief naar haar broer Henri. Ze schrijft dat ze haar einde voelt naderen en dat het niet meer nodig is om giften te sturen.
Op 7 februari 1946 overlijdt ze op 56-jarige leeftijd. Ze wordt begraven in de grond van haar congregatie te Manilla, maar haar grote wens was om voor eeuwig te rusten in haar leprozerie.
Tien jaar later, op 3 januari 1956 wordt haar stoffelijk overschot overgebracht naar de plaats waar ze al die tijd heeft gewerkt. Daar wordt ook een levensgroot standbeeld van haar gemaakt, maar er is nog iets merkwaardigs! Bij het vernemen van haar overlijden was er een melaatse die een beeldje van haar beitelde (zie onderstaande foto) en dat beeldje werd in 1996 overgebracht naar Eksaarde. Het staat nu in de zuidelijke beuk van de kerk.
© Geert Defauw / Op de gebeitelde tekst onderaan staat “Mother Helen band the leper”(Moeder Helene verzorgt de melaatse)
Ik heb toch wel heel veel respect voor zo iemand die zich dag en nacht inzette, ook al voelde ze zich soms heel slecht.
Bedankt, Marie-Madeleine, voor je boeiende getuigenis over een persoon die heel wat verdiensten heeft en die inderdaad goed kan vergeleken worden met Pater Damiaan!
Geert Defauw
