Beste beste parochiaan,
Met deze artikelen starten we met een nieuwe reeks genaamd “Woorden met wortels”. We kijken samen naar de prachtige schatten die in het Nederlands verborgen liggen. Want zeg nu zelf: hoe vaak gebruiken we niet een uitdrukking zonder erbij stil te staan waar die nu écht vandaan komt? “De laatste zullen de eersten zijn” of “iets met de mantel der liefde bedekken”. Deze woorden en zinnen zijn zó vergroeid met ons dagelijks leven, dat we bijna vergeten dat hun oorsprong veel ouder en diepgaander is dan menig Lokerse jaarmarkt. Ze komen uit dat ene, dikke, eeuwenoude boek: de Bijbel. Sommige anderen ontstonden in een kerkelijke context.
Vanaf nu neem ik u mee op een ludieke, maar ook diepgaande zoektocht naar de 'wortels' van enkele spreekwoorden. Ik hoop dat deze reeks u niet alleen een glimlach bezorgt, maar u ook een nieuwe waardering geeft voor de Bijbel, niet alleen als heilig boek, maar ook als een onuitputtelijke bron van taal en wijsheid.
“De laatste zullen de eersten zijn”
Ik ben gefascineerd door de wortels van het Nederlands, en in het bijzonder door de vele spreekwoorden en gezegden die, vaak onbewust, hun oorsprong vinden in de Heilige Schrift. Ze zijn als stille getuigen van een cultureel erfgoed dat diep geworteld is in de Bijbel. Vandaag nemen we een van de meest bekende en misschien wel meest uitdagende gezegden onder de loep: "De laatsten zullen de eersten zijn, en de eersten de laatsten."
De Bron: Mattheüs 20,16
Dit spreekwoord vinden we, in licht variërende vorm, terug op verschillende plaatsen in de evangelies, maar de meest prominente context is in het Evangelie volgens Mattheüs (20,16). Het is de slotzin van de parabel van de arbeiders in de wijngaard. "Zo zullen de laatsten de eersten zijn en de eersten de laatsten. Want velen zijn geroepen, maar weinigen uitverkoren." (Mattheüs 20,16)
Om de diepere betekenis van dit spreekwoord te vatten, moeten we de literaire context ervan bekijken. Het is een parabel die Jezus vertelt aan zijn leerlingen, nadat Petrus gevraagd heeft wat hun beloning zal zijn, nu zij alles hebben achtergelaten om Hem te volgen (Mattheüs 19,27).
De parabel vertelt over een wijngaard-eigenaar die op verschillende uren van de dag arbeiders inhuurt. Sommigen beginnen al vroeg in de ochtend, anderen pas op het elfde uur (een uur voor het einde van de werkdag). Wanneer het tijd is om te betalen, geeft de eigenaar iedereen hetzelfde loon: één denarie.
De arbeiders die de hele dag in de hitte hebben gewerkt, voelen zich tekortgedaan wanneer ze zien dat de laatst-aangenomenen hetzelfde krijgen. Ze morren tegen de eigenaar. Zijn antwoord is verrassend en scherp: hij zegt dat hij de afgesproken denarie betaalt aan de eersten, en dat hij het recht heeft om met zijn geld te doen wat hij wil. Hij concludeert met de fameuze woorden: "Zo zullen de laatsten de eersten zijn..."
Gods Koninklijke logica
De parabel, en dus ook het spreekwoord, is in de eerste plaats een les over Gods genade en het Koninkrijk der Hemelen, die de menselijke logica van verdienste en loon doorbreekt.
In de menselijke samenleving is er een duidelijke correlatie tussen inspanning en beloning. De parabel verstoort deze gedachte. God, de wijngaard-eigenaar, beloont niet op basis van de hoeveelheid gewerkte uren, maar op basis van zijn vrijgevigheid en barmhartigheid. Dit betekent dat God niet werkt met een 'spaarpot'-systeem, waarbij we door hard te werken een plek in de hemel 'verdienen'.
Degenen die in hun aardse leven als 'laatsten' worden beschouwd – de nederigen, de zondaars, zij die pas laat tot geloof komen – zullen in het Koninkrijk van God (de 'eersten' in termen van beloning) niet minder gewaardeerd worden dan de vromen of de 'oudgedienden' in het geloof. Het is een troostende boodschap voor de marginalen en een waarschuwing voor de zelfingenomenen. Het gaat niet om het aantal uren dat men gelovig is, maar om de bereidheid om te antwoorden op de roeping, zelfs als het al 'één voor twaalf' is.
Dagelijks leven
Het spreekwoord heeft de theologische context verlaten en is een vaste waarde geworden in ons dagelijks taalgebruik, vaak met een betekenis die nog steeds de essentie van een onverwachte ommekeer in zich draagt.
Het past ook perfect bij de vaststelling dat de laatste aan tafel nog de beste stukjes taart krijgt, omdat de 'eersten' dachten dat ze tijd hadden en te lang twijfelden. Soms loont het om geduldig te zijn of om, zoals in de parabel, gewoon op het juiste moment de juiste kans te grijpen.
Het gezegde leert ons dat we niet te snel moeten oordelen op basis van uiterlijke schijn of tijd. Het herinnert ons eraan dat genade en verrassing een belangrijke rol spelen in het leven. Of u nu een vroege vogel bent of een nachtraaf: in Gods Koninkrijk en soms ook in het alledaagse leven, kan de finale wending heel anders zijn dan we verwachten.
Priester Orlando Garcia
