“Ik was ziek en jij hebt mij bezocht”

Enkele overwegingen en gedachtes bij het sacrament van de zieken.

Zoveel meer dan enkel voor stervenden
De ziekenzalving wordt verkeerdelijk wel eens gelijkgesteld aan het zogenaamde ‘sacrament van de stervenden’. Deze foute gelijkstelling is te begrijpen: vaak wordt er in stervensnood een priester gevraagd om de stervende bij te staan in gebed en sacrament. Het sacrament van de ziekenzalving wordt dan toegediend en indien de stervende nog bewust en alert is, kan ook de communie (het sacrament van de eucharistie) worden uitgereikt. Deze ‘laatste’ communie wordt het viaticum genoemd, het ‘brood voor onderweg’. Toch is de ziekenzalving zo veel meer dan de rituelen en het toedienen van een sacrament bij iemand in stervensnood. Wanneer we bereid zijn om in ons denken (en dus ook ons spontane aanvoelen) het sacrament van de zieken los te zien van dood en sterven komen we uit bij een wondermooi gebeuren dat zinvol en heilzaam is voor wie er zich voor openstelt en nood heeft aan bijstand van Godswege wanneer het leven zwaar wordt of is. In het boek der Psalmen vinden we een mooi gebed dat dit omschrijft. “Tot U, Heer, neem ik mijn toevlucht, stel mij toch nimmer teleur. Gij zijt rechtvaardig, red en bevrijd mij, luister en kom mij te hulp.- Wees mij een vluchtoord, een veilige plaats; mijn rots en mijn burcht zijt Gij altijd geweest.” (uit Ps 71)

Nabijheid en kracht
In de brochure over omgaan met kwetsbaarheid en lijden, getiteld ‘Waarom toch’ (uitgegeven door de uitgeverij Halewijn), krijgt een artikel over de ziekenzalving als ondertitel mee: “Sacrament van nabijheid en van kracht” en de inleiding van dat bewuste artikel nemen we graag over omdat deze bondig en treffend zegt wat het sacrament betekenen mag:
“De ziekenzalving is voor ieder die dit sacrament ontvangt of meemaakt een indrukwekkend ritueel. Steeds weer wekt het verwondering hoe een heel eenvoudig teken (zalf) en een enkel woord (de sacramentele formule die erbij gezegd wordt) zo diep kan ingrijpen op de toestand van de zieke en haar of zijn omgeving. Als zieke voel je je diep ellendig en gebroken, bedreigd tot in de diepste wortel van je bestaan. De uitwerking van het sacrament van de ziekenzalving is troostend en heelmakend. Het versterkt en verdiept het geloofsvertrouwen en biedt rust en perspectief want het is Christus zelf die op jou als zieke, kwetsbare mens toetreedt en jou in de zalving zijn tedere nabijheid doet ervaren” (J. Koose, De ziekenzalving, in: Waarom toch?, Antwerpen, Halewijn, 2009, (extra katern) p. II).

Drie keer geraakt
Die nabijheid en kracht waarvan sprake, mogen we niet alleen in Jezus’ naam toezeggen aan de zieke of lijdende medemens. We mogen ze ook daadwerkelijk aanwezig stellen. Een ziekenzalving gebeurt daarom best in een kring van mensen: naaste familie, vrienden en/of onze geloofsgemeenschap. Want het sacrament mag dan wel worden toegediend aan die ene persoon of de enkele personen, elke aanwezige wordt er door aangesproken tot in het diepste van zichzelf en wel in twee bewegingen.
De eerste aanraking is ‘vanbinnen’: het is het bidden voor onze zieke medemens, het is het geraakt worden door het lijden, het is het beseffen van de eigen broosheid én gezondheid …
De tweede aanraking is ‘vanbuiten’: door aanwezig te zijn, zijn we solidair in het lijden: we zeggen aan de zieke dat we er voor hen zijn en men er niet alleen voor staat, door aanwezig te zijn getuigen we van en vertrouwen we op de kracht van Jezus’ Geest die als ‘Trooster in de tijd’ aanwezig komt en kracht geeft om de weg verder te gaan – ook als die weg moeilijk is en door lijden beproefd.
De derde aanraking is voor de ontvanger van het sacrament. Door de handoplegging in stilte, door het zalven met ziekenolie mag Gods nabijheid tastbaar zijn en werkdadig worden in het leven dat door ziekte en lijden wordt beproefd.

In Jezus’ naam tastbaar aanwezig
In het sacrament van de zieken doen we niets anders dan wat Jezus gedaan heeft: voordat er genezingswonder gebeurde, was Hij de noodlijdende NABIJ. En dat is ook onze taak, als medemens, als gelovige, als Kerkgemeenschap. Het is niet voor niets een werk van barmhartigheid om de lijdende medemens nabij te zijn. Daarom is het zo belangrijk dat we open en moedig hierover durven spreken met elkaar. Hoe vaak horen we niet dat mensen, door hun ziekte, vereenzamen? Ze kunnen er zo moeilijk over spreken, wij durven er met hen zo moeilijk over te spreken. En nog: wie durft in onze tijd erkennen dat men een broze (zwakke) mens is? Ziekte en lijden brengen daarom gemakkelijk eenzaamheid met zich mee. Het sacrament van de ziekenzalving wil die ban van het geïsoleerd zijn doorbreken. Ze wil doorheen de eenzaamheid taal en teken zijn dat onze barmhartige God méé in het lijden komt staan en ook daar ons bij de hand pakt. Die hand van God zijn de vele zorgende en verzorgende handen van allen die met zieken bezig zijn, het zijn ook de handen van de priester die de zalving toedient en daar tastbaar de Geest aanwezig stelt. Zo wordt soms ook gebeden bij de ziekenzalving: “Kom, Heer Jezus, kom. Bezoek deze plaats. Gebruik de handen van uw priester om onze lijdende medemens te zalven met gewijde ziekenolie en zo (naam van de zieke) te vervullen met de zachte bijstand van uw heilige Geest.”

Voor herhaling vatbaar
Wanneer we de ziekenzalving losmaken van de naderende dood als enige reden om dit aan te vragen (het zogenaamde ‘bedienen’), dan zien we dus dat er een hele mooie en diepe realiteit opengaat. Het sacrament blijft in zekere zin een ritueel dat ons emotioneel raakt (want het gaat over lijden, eindigheid en broosheid) maar het kan ook juist heel mooi zijn omdat in die situatie van lijden, toegezegd wordt dat men er niet alleen voor staat en dat op de kruisweg die men gaat er ‘Simonnen en Simona’s van Cyrene’ klaar staan om mee het kruis te dragen en mee de weg te gaan. Het sacrament van de ziekenzalving is bovendien een van de drie sacramenten die herhaald kunnen worden (naast de ziekenzalving is ook het sacrament van de verzoening en de eucharistie meermaals toegankelijk). Langdurig zieken, ouderen maar ook mensen die hervallen in ziekte of voor een zware operatie staan, … kortom elkeen die het nodig acht, heeft toegang tot dit sacrament en wel wanneer men wanneer dit nodig vindt.

Hoe aanvragen?
Wanneer je graag de ziekenzalving ontvangt, neem je best contact op met de priesters via het secretariaat van de dekenij. Dan wordt in overleg bekeken wat de mogelijkheden zijn. Je kan ook altijd aansluiting zoeken bij de plaatselijke werking van ziekenzorg (dat tegenwoordig Samana heet): ook hier vind je de nodige steun en nabijheid. Deze werkingen (die komende zondag, 9 oktober, aandacht voor langdurig zieken in het daglicht plaatsen) proberen door het jaar heen eenzame en zieke mensen bij te staan met kleine attenties en een luisterend oor.
Voor alle duidelijkheid: er worden geen ziekteattesten of doktersbriefjes opgevraagd om te zien of het wel echt nodig is! Het ‘in gesprek’ gaan met elkaar na je vraag tot de ziekenzalving is gewoon het ernstig nemen van je vragen en het samen zoeken naar een gepast antwoord over wanneer en op welke wijze het meest zinvol dat sacrament gebeuren mag.

In stervensnood
Wanneer het sterven (plots) nadert en je wenst in die situatie de ziekenzalving of een priester, is het zeker aan te bevelen om tijdig contact te zoeken met deken Geert of priester Herbert. Dat kan best via het parochiaal secretariaat, of in nood via de gsm van pr. Herbert (0486 25 35 76). Wacht hiermee niet te lang: het is immers goed dat de zieke nog in zeker mate bewust en alert is, kan meebidden en meemaken wat er in dat moment gebeurt en bovendien is het niet altijd mogelijk om “onmiddellijk” ter plaatste te komen.
In het ziekenhuis en de woon-zorg-centra (van het OCMW) staat diaken André in voor de permanentie en kan hij bereikt worden voor een zegening van de zieke of stervende. Dit is een ander uiterst zinvol ritueel – zonder zalving – waar op een heel nabije manier gebeden wordt voor en met de zieke, waar Gods zegen wordt gevraagd over de zieke en op die biddende wijze men zich met de stervende of zieke intens verbonden mag weten.

Deken Geert en pr. Herbert