Kerk in de kijker - St. Paulus Oudenbos

Alles begon in 1899
Het ontstaan van onze parochie is onmiskenbaar verbonden met de geschiedenis van de familie Hanus, familienaam die in 1927 veranderd werd naar Hanet.

In 1899 richtte Ernest Hanus (1848-1928), een textielhandelaar uit Gent die ook in de omgeving van Zeveneken thuiswerkende wevers in dienst had, een verzoek aan het stadsbestuur van Lokeren om er een textielfabriek te mogen oprichten op de gronden die hij gekocht had in 1883. Het betrof gronden die vroeger toebehoorden aan de abdij van Locus Beate Marie in Busco oftewel Onze Lieve-Vrouw ten Bossche die hier op Oudenbos gehuisvest was van 1215 tot 1247. Hij koos die plaats omdat die in de nabijheid van de statie van Seveneecken lag, treinstation weliswaar gebouwd op het grondgebied van Lokeren.

De toelating werd gegeven en in 1900 nam zijn zoon Fernand (1880-1924) de fakkel van zijn vader over en begon men met de bouw. Alhoewel het bedrijf te Lokeren-Oudenbos werd gebouwd, gebruikte men voor zijn fabriek de naam Hanus-Zeveneken, de linkeroever van de Ledebeek lag toen immers op het gebied van de parochie Zeveneken.

Fernand was een inventief man die veel doelstellingen voor ogen had.
Zijn sociale bewogenheid werd wellicht geïnspireerd door de ideeën van onder meer G. Benoit-Levy (La cité Jardin, 1904), Le Grand-Hornu in Henegouwen en Engelse voorbeelden van woonwijken voor werklieden opgericht door hun werkgevers.

In Oudenbos wou hij voor zijn werknemers een dorpje bouwen, zo bevestigen de eerste plannen, met kerk; schoolgebouwen; vergaderlokalen; kinderopvang; huisvesting; verpleeglokaal; een kerkhof enz.
Het dorp was zo ontworpen dat alles aanwezig was om een goed en gelovig leven te leiden, waarbij de kerk letterlijk in het middelpunt stond. De woningen en gebouwen waren in een lus rondom de kerk gebouwd. De kinderen werden gedoopt in de kerk, ze kregen in de school onderricht van de zusters, konden nadien gaan werken in de fabriek, en achteraf een rustig leven leiden in de woning met tuin, om tenslotte begraven te worden achter de kerk. Van wieg tot graf in de schaduw en nabijheid van de kerk en het weefgetouw.

Eerstesteenlegging kerk in 1923
In 1908 liet hij voor zijn arbeiders een eerste reeks driegevelwoningen bouwen in de nabijheid van de huidige Spoorweglaan. Op zondag 15 mei 1923 werd de eerstesteenlegging van de kerk gevierd. De afwerking van de kerk nam ruim drie jaar in beslag. Terzelfdertijd werden ook de eerste huizen in de huidige F. Hanusdreef opgericht. Tussen de bouw van het eerste en laatste huis zat een periode van maar liefst 47 jaar.

Bouwstijl kerk
Een bevriend architect, Henri Jacquelin (Evreux, Fr. Haute-Normandie) tekende de plannen om het dorpje en dus ook de kerk te bouwen. De kerk neoromaans van stijl, de huizen en de schoolgebouwen daarentegen doen denken aan Normandië. Mensen die Normandië doorkruist hebben herkennen overduidelijk deze bouwstijl.
Pittoresk gelegen, duidelijk zichtbaar, vanaf de treinlijn Gent-Antwerpen bestempelden treinreizigers de nieuwe woonwijk van Oudenbos als ‘Klein Zwitserland’. Vandaag is dat zicht door nieuwbouw grotendeels aan het oog van de treinreizigers onttrokken.

Een beknopte weergave van hoe Ignace Van Driessche in zijn brochure Oudenbos in Lokeren -  Van Cîteaux tot cité (2004) de uiterlijke kenmerken van onze kerk beschrijft:
De kerk is gebouwd in roze machinaal vervaardigde baksteen, met sculpturale onderdelen in grijze zandsteen.
De oriëntatie is zuid-noord, met het koor in het noorden. Het is een transeptloze driebeukige kerk, met zes traveeën en een kooromgang. Naast de rechthoekige sacristie zijn er twee uitsprongen: ten westen de grafkapel van de familie Hanus en ten oosten een inkomhall. De zuidelijk gerichte voorgevel heeft langs zijn westkant een relatief zware vierkante toren, met een rond traptorentje. De kerk en de toren hebben een tentdak, het traptorentje heeft een kegelvormig dak. In de voorgevel is een ovalen bas-reliëf uit zandsteen aangebracht.
Het stelt de bekering van de van zijn paard vallende Saulus naar Paulus voor. Bovenaan deze geveltop is een zandstenen kruis met romaanse motieven als bekroning geplaatst.

Plots overlijden in 1924
Tijdens de opbouw van de kerk overleed Fernand Hanus vrij plots op 11 januari 1924 in Gent.
Hij was toen 43 jaar. Dit zorgde natuurlijk voor een vertraging van de werken.
Er moest voor financiële zekerheid gezorgd worden en gelukkig kwam die er.
Om dat te verwezenlijken nam zijn weduwe, Marie-Louise Grondel (1879-1940), samen met haar twee oudste zonen, Albert en Georges de touwtjes in handen.
Later, in 1931 nam de jongste zoon René (1905-1984) de leiding van het bedrijf over.

Het ontstaan van een nieuwe parochie: voorlopige wijding van de kerk in 1925
De toekomstige parochie bestond hoofdzakelijk uit parochiale delen van Beervelde en Zeveneken, maar ook Lokeren en Heiende deden langs hun westkant afstand van een deeltje parochiegebied. Let wel, de nieuwe parochie lag volledig op het grondgebied van Lokeren.
De zuidkant van de Lede was voorheen kerkelijk gebied van Beervelde, de noordkant lag op grond van de Zeveneekse parochie.
De kerk is gebouwd op de rechteroever (zuidkant) van de Lede, dus op parochiegrond van Beervelde.
Toen de kerk in 1925 voldoende afgewerkt was om ze te gebruiken voor de eredienst, kwam er nog een probleem op de proppen:  het inwijden van de kerk.
Bisdom Gent beschouwde het bouwsel louter als privébezit en wou van geen wijding weten.
Wellicht door aandringen van de nabestaanden van de bouwheer werd de kerk dan toch voorlopig ingewijd. Dit gebeurde op zondag 25 oktober 1925 door deken De Vildere van Lokeren in concelebratie met de pastoors van Beervelde en Zeveneken.
Na deze voorlopige wijding mocht het kerkgebouw enkel dienst doen voor week- en zondagsmissen.
De andere sacramenten werden hoofzakelijk toegediend in Beervelde, soms in Zeveneken of Heiende.
De kerk kreeg geen pastoor als bedienaar van de eredienst, maar wel een inwonende proost die beschouwd werd als een onderpastoor van Beervelde.

Merkwaardig is wel dat amper twee weken na de voorlopige inwijding, de kisten van Fernand en zijn zoontje Paul overgebracht werden van de begraafplaats van Zeveneken naar de grafkelder onder de kerk van Oudenbos. Dat laat ons de veronderstelling staven dat de familie Hanus aandrong op een voorlopige wijding, zodat de twee kisten op maandag 9 november 1925 naar hier konden vervoerd worden.
Tot op heden blijft het nog steeds een raadsel waarom vader en zoon in Zeveneken hun eerste ‘laatste rustplaats’ vonden terwijl de familie in Gent woonde. Nakomelingen van de familie geven hier ook vandaag geen uitsluitsel over.

Schenking van de kerk, pastorie en begraafplaats aan de kerkfabriek in 1932
Via een notariële akte werd de schenking van de gebouwen en gronden door Marie-Louise Grondel samen met haar oudste zoon René Hanet bevestigd. Zij deden dat in naam van Les Établissements Textiles Fernand Hanus.
Daardoor verkreeg Oudenbos via het koninklijk besluit van 25 juli 1932 het statuut van ‘parochie als hulpkerk van Beervelde’.
Van dan af was St. Paulus Oudenbos, na St. Laurentius Lokeren en Heilig Hart Heiende, de derde parochie in de rij op het grondgebied van Lokeren van voor de fusie der gemeenten in 1977.
Op zondag 28 augustus 1932 werd in de kerken van Beervelde, Zeveneken, Heiende, Lokeren en natuurlijk ook in Oudenbos een bisschoppelijke brief afgelezen waarin het oprichten van de nieuwe parochie wereldkundig werd gemaakt.
Van dan af mochten alle sacramenten in de kerk van Oudenbos bediend worden.
- dinsdag 30-08-1932 eerste doopsel (Christiane Rosseel)
- donderdag 01-09-1932 eerste huwelijk ( Alfons Van Acker x Irma De Nobele)
- donderdag 08-09-1932 eerste uitvaart (Julius Van Lantschoot)

Plechtige wijding van de kerk in 1935
In de zitting van de kerkraad van 10 december 1933 werd bovenvermelde schenking goedgekeurd en aanvaard door de kerkfabriek.
Op woensdag 21 augustus 1935 werd dan uiteindelijk de kerk plechtig ingewijd door Honoré Coppieters, bisschop van Gent.
De kerk werd toegewijd aan Sint Paulus als blijvend aandenken aan het zoontje van Fernand, die na een val van een paard in 1917 in Frankrijk verongelukte. De gelijkenis tussen het droevige verhaal van Paul Hanus en de historie van Saulus is verbazingwekkend. Daarom werd er bovenaan de zuidgevel van de kerk een tafereel geplaatst die symbolisch mag beschouwd worden voor beide gebeurtenissen.
Van dan af was 21 augustus de vroegst mogelijke zondag om jaarlijks op de parochie een kermis te houden ter ere van het aandenken van de kerkwijding. Anno 2017 wordt deze bijzondere kerkmis nog steeds herdacht.

Interieur
Kerkgangers betreden de kerk via een fraai versierd portaal, Ionische rondbogen gesteund op zuiltjes. Doorheen een monumentale poort van eikenhout met ingewerkte venstertjes, gedecoreerd met smeedwerk, krijgt men toegang tot het schip van de kerk.
Nieuwe bezoekers vertellen steevast dat de eenvoud en de soberheid van de kerk beklijvend is.

Over het kerkinterieur vertelt I. Van Driessche in zijn brochure o.a. het volgende:
De zuilen zorgen voor een ruimte-effect. Opgetrokken in baksteen, staande op een zandstenen sokkel met bovenaan een kapiteel dat op de Ionische traditie is gebaseerd. Volgens overlevering heeft de architect deze kapitelen opzettelijk beschadigd om ze een historische dimensie te geven. Het interieur is een volgehouden combinatie van cirkels en omgekeerde U-vormen, dat komt duidelijk tot uiting in de ramen, smeedwerk en zelfs de biechtstoelen getuigen daarvan. Het koor heeft een eenvoudig gestoelte, toch ziet een opmerkzame toeschouwer in het gestoelte de gebeeldhouwde symbolen van evangelisten. Het altaar is een zandstenen sarcofaagretabel waarin het tabernakel in verwerkt is. Achter het altaar staat een zuil waarop een kruis is geplaatst. Verwantschap met Normandische traditie is hier heel duidelijk. Nadat de liturgische hervormingen van het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) van kracht werden, is in het koor een replica van het altaar geplaatst. Dit werd gebeeldhouwd door de Melseelse kunstenaar en vriend van pastoor Gyselinck: Prosper De Coninck. Tegenwoordig staat het houten altaar voorbij de communiebank, in het schip van de kerk, zodat de voorganger zich nog dichter bij de kerkgangers bevindt.
De kruisweg, glas-in-loodramen, zitten als medaillon verwerkt in de rondbogige vensters. De preekstoel, een stenen ambon, staat naast de communiebank en was toen reeds vooruitstrevend omdat de preker frontaal naar de mensen toe gericht stond.
Links achteraan bevindt zich het oudste voorwerp in de kerk, een gekruisigde Christus. Vroeger hing dat beeld, een monochromatisch werk, plaatselijk gekend onder de naam van “den kruis lieven heer” ten zuidwesten van het kruispunt aan De Groene Haag, verankert aan een thans verdwenen huis. Door weer en wind verweerd werd het beeld in 1965 verwijderd. In 1970 werd het gerestaureerd om vervolgens veilig in onze kerk geherbergd te worden. Ter vervanging werd aan het kruispunt, diagonaal tegenover de vroegere standplaats, het missiekruis uit de kerk geplaatst.

De grafkapel van de familie Hanus – Hanet
De grafkapel bevindt zich boven de grafkelder van de familie.
De kapel heeft een klein altaar met tabernakel. Een meandervormig fries boordt het altaar af.
De rechtermuur is bezet met mozaïek. In een band met de vorm van een omgekeerde U staat FERDINANDO HANUS UXOR FILII AMICI (Fernand Hanus, echtgenote, kinderen, vrienden) Centraal in die band bevindt zich een door de vermaarde Gentse beeldhouwer Geo Verbank vervaardigd marmeren bas-reliëf, dat Fernand Hanus voorstelt.

De grafkelder
Deze is alleen na het wegbreken van een stukje buitenmuur toegankelijk.
De kelder heeft twee verdiepingen. De onderste plaatsen zijn volzet. In chronologische volgorde van overlijden bevinden zich hier zes kisten: Paul Hanus (1909-1917); Fernand Hanus (1880-1924); Marie-Louise Grondel (1879-1940); René Hanet (1959-1964); René Hanet (1905-1984) en Elisabeth Van den Bossche (1905-1995). Deze rij kisten is afgedekt met betonnen platen en daarop rusten nu reeds twee kisten: Fernand Hanet (1931-2005) en Jacqueline Struyve de Swielande (1937-2010).

De doopkapel
Een eenvoudige doopvont staat centraal langs de zuidoostkant van de kerk tussen twee buitenmuren, een binnenmuur en een smeedijzeren hekwerk dat toegang geeft naar de kapel. In elk van de twee buitenmuren zit een glasraam. Sinds de opbouw van de kerk waakt de heilige Ferdinandus over de dopelingen en sinds 28 maart 1970 is de kapel verrijkt met een doop-symbolisch glasraam vervaardigd door Theo De Wilde, een kunstenaar van onze parochie uit de Nieuwe Dreef.

De toren
In de toren hangt één eenvoudige klok die vanaf 1987 elektrisch bediend wordt.
Sinds 2003 slaat de klok elke dag van 8.00 uur tot 21.00 uur de uurslag.
’s Middags iets na de twaalfde slag wordt het Angelus geluid en dit herhaalt zich om 18.00 uur.
Volgend verhaal vertelt dat uit de toren niet enkel klokgeluiden naar beneden gedaald kwamen:
Ooit spookte het in de kerk tijdens een zaterdagavondviering. Bizar geluid en geritsel kwam duidelijk hoorbaar ergens achter het hoofdaltaar vandaan. Niets te zien! Toen we na de mis een metalen archiefkast verschoven zat er achter de kast een bange kerkuil te wachten op verlossing. Geen poesje om zonder handschoenen aan te pakken, maar het is gelukt om de vogel zijn vrijheid terug te geven.
Niet altijd hadden de uilen het geluk om bevrijd te worden. Overtuigd dat er een uil in de toren aanwezig was werden alle deuren en gaten afgedicht. Met de hulp van de vogelbescherming werd met drie man de hele toren onderzocht, geen uil te zien of te vinden. Een goede week later werd een vreselijk tafereel ontdekt: twee dode kerkuilen. De grootste had eerst het jong opgepeuzeld om het uiteindelijk zelf te begeven.
Sinds 2010 zijn de galmgaten voorzien van een afwerend net en krijgen de uilen, soms kauwen, nestgelegenheid in een uilenbak geplaatst door natuurpunt.

Het oksaal
Hier staat het in ongebruikt geraakt harmonium (traporgel). Het muziekinstrument werd vroeger door voetbewegingen, ook wel pompen genoemd, in werking gezet wat een grote behendigheid van de organist vereiste om de gewenste toon aan te houden. Wacht het instrument daar op een renovatie?
Drie vensters langs de zuidkant zorgen voor lichtinval. Ze zijn elk voorzien van een glasraam die de patroonheiligen van de toen nog levende zonen van Fernand voorstellen: Renatus, Albertus en Georgius.

Renovatiewerken
Drie golven van noodzakelijke renovaties vonden plaats, respectievelijk beëindigd in 1970 – 1995 – 2010.
Fase I
Pastoor Gyselinck zag al vlug na zijn aanstelling dat de kerk aan een grondige opsmuk toe was. Veertig jaar na de opbouw drongen zich duidelijk herstellingswerken op.
Binnenin werden de muren voorzien van voorzetplaten om de gevolgen van opstijgend vocht te verbergen. De plafonds in zowel de zijbeuken als in de rondgang werden vervangen. Daarna konden de grondige schilderwerken beginnen. Terzelfdertijd werden de flambouwen, lantaarns, de communiebank en een deel van het gestoelte naar de zolder verwezen. De oude kolenkachels mochten naar de schroothoop en werden vervangen door mazoutkachels. Op hun beurt werden deze kachels in 1989 vervangen door warmeluchtblazers. Mede door nieuwe liturgische richtlijnen werd er in eikenhout een kopie van het stenen altaar gemaakt zodat de priester met zijn gezicht naar de kerkgangers gericht stond.
Wellicht waren in de jaren zestig van vorige eeuw de technieken of de financiële middelen ontoereikend om het afbladderend kunstwerk boven het koor te herstellen. Een figuratieve voorstelling die schalks “de tuin van eden” of ook wel “het aards paradijs” werd genoemd.  Het schilderwerk, een nagebootst fresco, uitgebeeld door een enthousiaste artiest van Oudenbos, Hubert Janssens, werd gelukkig beschermd met een vlies om nadien overschilderd te worden. Dat vlies zou later nog van pas komen. Daardoor werd het tafereel bijna vijftig jaar onttrokken aan het oog van de kerkbezoekers.
Nagenoeg al deze werken werden uitgevoerd in eigen beheer. De jaarlijkse kermis en andere festiviteiten zorgden grotendeels voor de financiële inbreng.
Deze renovatiewerken namen enkele jaren in beslag. Daardoor moest men noodgedwongen af en toe een andere locatie vinden om eucharistie te vieren.  De gang van de toenmalige meisjesschool werd veelvuldig gebruikt. Eénmalig, op 19 juli 1969, hebben een trouwlustig koppeltje elkaar in de gang van de school het jawoord gegeven (Edith & Raf).
Fase II
Binnensijpelend hemelwater zorgde voor beschadigde plafonds en muren in de zijbeuken. Het dak werd meerdere keren opgelapt, maar uiteindelijk was de toestand onhoudbaar. Daarom werd beslist om het dak totaal te renoveren. Het dak van de kerk en de torenspits werden voorzien van een onderdak en nieuwe leien. Het ronde traptorentje kreeg een nieuwe bekleding met gebakken tegelpannen. Tenslotte werd de kerk voorzien van een aangepaste bliksemafleider.
Fase III
In 1997, de kerk was toen reeds een beschermd monument, stelde de toenmalige kerkraad vast dat er opnieuw
innovatieve werken nodig waren. Na het doorlopen van de nodige administratieve rompslomp kon ruim tien jaar later het startschot gegeven worden om de werken te laten aanvatten. Alle muren werden behandeld tegen opstijgend vocht en grondige binnenschilderwerken werden voltooid. Langs de buitenkant werden de steunberen hersteld. De elektrische installatie werd aangepakt en aangepast aan de huidige normen.
Op aangeven van de dienst erfgoed en monumentenzorg werden volgende extra restauraties verwezenlijkt zodat de kerk zoveel als mogelijk in zijn oorspronkelijke staat werd gebracht:
- de puike restauratie van “de tuin van eden”  die eindelijk opnieuw het daglicht zag;
- de oorspronkelijke communiebank werd opgefrist en teruggeplaatst;
- kroonluchters werden in hun oorspronkelijke toestand gebracht;
- het Byzantijns kruis met glasmozaïek schitterde opnieuw bovenaan zijn sokkel achter het hoofdaltaar.
Terecht stond in de krant dat op 27 december 2009 het mooiste kerkje van Lokeren zijn deuren wagenwijd openzette. Deugddoende ervaring was toen dat naast de talrijke publieke opkomst ook nog alle in leven zijnde ex-parochiepriesters aanwezig waren om een kijkje te komen nemen.

Ondertussen zitten de leden van de kerkraad niet stil. Binnen de grenzen van het financieel haalbare werden en worden nog projecten voorzien. In 1999 werd op de zolder van de kerk een loopbrug met ladders geplaatst zodat alle zolderdelen beter bereikbaar zijn. Om de glasramen te beschermen tegen vandalisme werden in 2001 voorzetramen geplaatst. In 2005 werd de kerk voorzien van een toilet. Geleidelijk aan (2006-2008) werden de oorspronkelijke knielstoelen vervangen door meer comfortabele zitstoelen. In 2016 werd in samenwerking met het VTI-Lokeren in de sacristie een voorzetraam geplaatst zodat tijdens de winter de ergste koude niet meer kan binnendringen. Op de agenda van 2017 staat gepland om alle voorzieningen te treffen om een overschakeling van mazout naar aardgas te verwezenlijken.

Lijst pastoors en parochieverantwoordelijken van 1925 tot 2017
Carlos Claeys Boúúaert, proost 1925-1932 en pastoor 1932-1934
Octaaf Allegaert 1934-1937
Aimi Ryckaert 1937-1944
Joseph Aelterman 1944-1961
Cyriel Gyselinck 1961-1981, langste ambtstermijn
Herman Schrijvers 1981-1997, is hier in de pastorie overleden
Chris Simoens 1997-2001
Mertens Luc 2001-2004
Herman Steels 2004-2007
Jan Van Raemdonck 2008-2008, kortste ambtstermijn, bijna tien maand
Herman Dewulf 2009-2016
Herbert Vandersmissen 2016- …

Beschermd dorpsgezicht en bouwkundig erfgoed
De kerk en zijn omgeving is beschermd als monument sinds 09 maart 1995 en staat bekend als dorpsgezicht Arbeiderswijk Fernand Hanuswijk.
Vanaf  05 oktober 2009 werd het geheel bouwkundig erfgoed.

Jaarmis voor de weldoeners van weleer
Elk jaar wordt er in maart een herdenkingsmis opgedragen ter nagedachtenis van de vroegere weldoeners van onze parochie. Steeds is er een talrijke opkomst van de familie Hanet aanwezig.
Deze eucharistie wordt reeds jarenlang opgeluisterd door ons plaatselijke koor Malaika. In 2017 vindt de viering
plaats in onze parochiekerk op zaterdag 18 maart.

De pastorie
De pastorie is evenals de kerk eigendom van de kerkfabriek. Sinds 1997 hebben we geen residerende pastoor meer. Na grondige aanpassingswerken, volledig gefinancierd door Stad Lokeren, wordt van het gebouw nuttig gebruik gemaakt als buitenschoolse opvang.

Joris De Wilde
Met dank aan Norberta en Walter voor de foto’s en Karolien voor de hulp.


Laatst een weekendviering in de kerk van Oudenbos