DE PREEKSTOEL
In 1719 werd de Sint-Laurentiuskerk door het werk van een onvoorzichtige loodgieter door brand geteisterd, nadat dit reeds een eerste keer was gebeurd in 1584 toen een garnizoen uit Dendermonde moedwillig ze samen met een deel van het dorp in brand stak. De schade was in 1719 niet zo omvangrijk als bij die eerste brand, zodat het herstel wat vlotter kon gebeuren. In 1725 is de kerk in zoverre heropgebouwd dat men kan beginnen aan de inrichting en verfraaiing van het interieur. De toenmalige pastoor en de stadsbestuurders beslissen een oproep tot mededinging uit te schrijven waarbij ze aan de beeldhouwateliers vragen een ontwerp voor te leggen van een preekstoel voor de Sint-Laurentius, met opgave van de kostprijs voor het leveren en plaatsen van het kunstwerk. Laureaat van deze oproep is Theodoor Verhagen. Zijn werk wordt als het ‘schoonste’ bestempeld. Er wordt nog wat gediscuteerd over hoeveel het wel mag kosten, maar de bestelling volgt toch.
Houtsnijkunstenaar Verhagen
Verhagen werd geboren te Mechelen in juni 1700. Vader Rumoldus was naar verluid een bekwaam timmerman, zodat zoonlief kon opgroeien tussen de houtkrullen. Theodoor verliest zijn vader toen hij 13 jaar oud was. Hij gaat dan maar in de leer bij diverse Antwerpse ateliers, om op zijn negentiende terug naar Mechelen te komen. Hij huwt in 1732. En in 1736 krijgt hij de Lokerse opdracht, die hij voltooid en met zijn knechten komt plaatsen in de kerk. Hij overlijdt op 25 juni 1759. De preekstoel van Lokeren wordt beschouwd als één van zijn meesterwerken, naast de preekstoel van de Onze-Lieve-Vrouw van Hanswijk te Mechelen en het hele houten interieur van de abdij van Ninove.
De kansel
De kuip van de preekstoel, van waaruit vele jaren geleden de priester de gelovigen toesprak, onderrichtte en vermaande, omvat drie medaillons die taferelen uit het leven van Christus weergeven. In het middelste geeft Hij aan Petrus de sleutels van zijn Kerk, geflankeerd door het tafereel waarbij Hij aan zijn apostelen zegt dat ze de kleinsten tot Hem moeten laten komen, en dit waarbij Hij Thomas aanmaant te geloven zonder te zien. De kuip steunt als het ware op een beeldengroep die de jonge Jezus voorstelt die in de tempel de ouderlingen van antwoord dient. Op de achtergrond kijken Zijn ouders toe, met grote zorg en ook met vreugde omdat ze hun Zoon hebben teruggevonden. Een uitzonderlijk mooie weergave van personages, levensgroot uitgebeeld met een ongeziene expressie. Een kunstwerk dat al onze aandacht verdient. Boven de kuip hangt het klankbord dat er voor diende te zorgen dat de stem van de priester niet verloren ging in de grote ruimte van de kerk, maar geprojecteerd werd naar de kerkgangers. Het steunt op twee vazen en wordt afgeboord met een reeks putti’s en enkele zwevende engelen. De kuip werd bereikt via een dubbele opengewerkte trap. Het werk werd helemaal uitgevoerd in eik.
Prachtig … maar niet meer in “volle” glorie
Origineel waren tussen de ouderlingen en Jezus vier staande boeken geplaatst: een anachronisme, want in die bijbelse tijden waren er nog geen boeken van die vorm. Op oude gravures, en zelfs op een postkaart, uitgegeven door boekhandel Unicum in de Kerkstraat, zijn ze nog te zien. Helaas hebben dievenhanden ons beroofd van twee ervan. De andere twee boekdelen zijn voorlopig opgeborgen tot het veilig genoeg is om ze te herplaatsen. Je moet ze er voorlopig bijdenken als je de preekstoel komt bewonderen.
DE BIECHTSTOEL
De grote biechtstoel bevindt zich in het noordelijk deel van de kruisbeuk. De aandacht wordt onmiddellijk getrokken door de vier bijna levensgrote beelden die de drie toegangen flankeren. Dit pronkstuk heeft enkele zeer bescheiden voorlopers gehad, waarvan een eerste vermelding opgetekend werd in 1606. Het zou hier waarschijnlijk om een daartoe vervaardigde eenvoudige stoel gaan waarop de priester plaats nam om biecht te horen (gebruik dat inmiddels in die vorm is teruggekeerd). In 1620 zijn er reeds drie biechtstoelen. In 1627 wordt er een vierde in de sacristie geplaatst. Een eeuw later, na de kerkebrand van 1719, verschijnt in 1731 uiteindelijk de ‘grote’.
Auteur onbekend
Aan wiens kunstige handen hij is ontsproten zal waarschijnlijk voor altijd in de mist van de geschiedenis verborgen blijven. Sommigen houden het bij Livinus van Helderenbergh uit Gent, anderen bij een telg van de familie Nijs uit Temse, nog anderen vermoeden dat het een lid was van de familie De Vree die enige tijd in Lokeren zou hebben gewoond. Wie zal het zeggen? De uitspraken komen in elk geval van erkende deskundigen, boven alle twijfel verheven. Maar ze zijn het wel niet eens met mekaar. De drie vermelde beeldhouwers hebben in de kerk van Lokeren houtsnijwerk geleverd, maar was het van de ‘grote biechtstoel’?
4 opmerkelijke figuren
Opmerkelijk zijn de vier beelden, waarin we zowel oudtestamentische (koning David, tweede koning van Israël, 1010 - 970 voor Christus) als nieuwtestamentische (Maria Magdalena en Petrus) personages herkennen. De vierde figuur, de verloren zoon, komt uit de gelijknamige parabel die we kunnen lezen in het Lucas-evangelie.
Maria Magdalena, in feite Maria van Magdala, bekend als een vrouw die een immoreel leven leidde (Lucas-evangelie), staat met de linkervoet op een doodshoofd, in de rechterhand houdt ze een gesel vast, met de linkerhand drukt zij het kruis tegen het hart. Lucas vertelt ons dat ze berouwvol naar Jezus kwam, aan zijn voeten boog, haar tranen er liet opvallen, waarna ze de voeten afdroogde met haar haren. En Jezus zei haar: uw zonden zijn u vergeven, uw geloof heeft u gered, ga in vrede.
Petrus omvat het tuig waartegen hij werd gemarteld, in de handen heeft hij de sleutels, symbool van zijn aardse macht over de Kerk. De gelaatsuitdrukking van Petrus toont zijn verbazing wanneer Jezus hem zegt dat hij Hem zal verraden vóór de haan driemaal zal gekraaid hebben. Zijn leven naast Jezus staat bol van de fouten, berouwvolle momenten en vergeving. Hij was een eenvoudige maar temperamentvolle visser aan wie Christus de leiding van zijn Kerk heeft toevertrouwd.
De verloren zoon is in lompen gekleed, en leunt op zijn stok als varkenshoeder. Hij had zijn vader verlaten en zijn erfdeel verkwist. Men ontzegde hem zelfs de aardappelschillen die als voer aan de varkens werden gegeven. Een gelaat vol van weemoed en berouw wanneer hij zegt dat hij teruggaat naar zijn vader om zijn zonden te bekennen en vergiffenis te vragen.
Koning David is uitgebeeld met alle tekenen van zijn waardigheid, maar kijkt naar beneden, want hij weet dat hij gezondigd heeft. Hij had zijn ogen laten vallen op de mooie Batseba, en, om vrij spel te krijgen, haar echtgenoot Uria, een legerofficier, met een levensgevaarlijke karwei belast, waarbij deze quasi met zekerheid de dood zou vinden. Wat ook gebeurde. Zo kon David Batseba huwen. Uit dit huwelijk werd later Salomo geboren, die na zware paleisrevoluties de nieuwe koning werd van 970 tot 931 voor Christus.
Alle vier staan ze voor zonde en berouw in de hoop op vergeving, precies datgene waarvoor de biechtstoel staat. In het middelste biechthokje is op de rugzijde een cartouche gesneden, in de zijhokjes een medaillon. Het geheel wordt bekroond met een medaillon waarop de Goede Herder is te zien, met een lam op de schouders.
Als kunstwerk wordt door diverse auteurs gewezen op de gelijkenis met gelijkaardige werken in andere kerken, onder meer in de kathedraal van Antwerpen en in Zele.
De kleinere biechtstoelen hebben medaillons waarbij de Verloochening door Petrus, Maria Magdalena, de Verloren Zoon, Maria Egyptica (rouwmoedige zondares), H. Petrus, H. Augustinus van Hippo, bisschop en kerkvader, koning David en H. Bernardinus van Siënna (franciscaan) worden voorgesteld.
Yves Cools
