Merkwaardige legende Al eeuwenlang vieren de gelovigen de zogenaamde wonderbaarlijke vondst van de twee kruisen. Eén ervan bewaart men in de parochiekerk, het andere is te vinden in de kruiskapel. Over laatstgenoemd gebouw volgt verder wat uitleg. Aan deze vondst is een merkwaardige legende verbonden. Een zekere Boudewijn met de Negen Ponden was in 1317 zijn land aan het bewerken in Eksaarde. Plots stootte zijn spade op een hard voorwerp: een kruis. Toen hij het uit de grond trok, vloeide er bloed uit. Daarna vond hij nog een tweede kruis, twee Romeinse schalen en een speer. Zodra hij die mysterieuze voorwerpen naar huis had gebracht, begonnen alle klokken van de kerk van Eksaarde spontaan te luiden. Boudewijn bracht de pastoor op de hoogte, deze laatste vertelde het aan de heer van Eksaarde, waarna de beide kruisen in processie naar de dorpskerk werden overgebracht. Toen de optocht de dries passeerde, waren daar twee houtzagers aan het werk. ”O”, zei de ene, “Boudewijn met de Negen Ponden heeft de oude God gevonden.” Op slag ging zijn hoofd verlamd op zijn romp staan en werd pas weer normaal toen de man openlijk berouw had betoond. De heer van Eksaarde die ook heer van Hontenisse was, nam één van de kruisen mee, maar het werd ‘s anderendaags teruggevonden naast het andere. Daaruit leidden de mensen af dat de beide kruisen in Eksaarde zouden worden vereerd.
Byzantijnse kruisen? Het zou kunnen dat de twee Jezusbeeldjes in de eerste jaren van de 13de eeuw door de toenmalige Heer van Eksaarde als oorlogsbuit werden meegebracht uit Zara of Constantinopel. Die twee steden had Raes van Gavere, een van de vele kruisvaarders onder Graaf Boudewijn IX, immers veroverd en geplunderd tijdens de vierde kruistocht. De beeldjes zijn dan ook misschien Byzantijnse kunst, met één wel héél opvallend detail; de Jezus-figuur heeft de armen niet horizontaal naast zich, maar bijna in een cirkel met de handen boven het hoofd. Die houding wijkt sterk af van de manier waarop Christus in de katholieke kerk traditioneel wordt afgebeeld en maakt de verering des te opmerkelijker.
Monumentale kruiskapel Midden een oase van rust en stilte in het landelijke Eksaarde bevindt zich een merkwaardig gebouw: de kruiskapel, in de volksmond ook de verre kapel genoemd. Het adjectief “monumentale” is volledig terecht, want op 5 december 1995 werd dit gebouw bij Koninklijk Besluit als monument gerangschikt. De exacte ouderdom van de kapel valt moeilijk te achterhalen. In 2003 publiceerde E.H. Jozef De Roover in “De Souvereinen” een artikel waarin hij schreef dat in 1632 de kruiskapel werd gebouwd en dat ze het jaar daarop door bisschop Triest werd ingewijd. De kapel (lengte 8,30m en breedte 6,70m) ligt op zowat twee kilometer van de parochiekerk. Wie de Urbanusroute fietst, komt sowieso langs dit mooie en rustgevende bedehuis. Nog een weetje: wie goed kijkt, vindt op de noorderbuitenmuur (= de linkerkant als je vóór de ingang staat) de vier namen van de bouwvakkers die de kapel gebouwd hebben! Boven de dubbele ingangsdeur bevindt zich het verweerde alliantieschild van Philip Lanchals en zijn echtgenote Florentina de Gruutere gebeiteld in arduin. Deze dame heeft eigenlijk de kapel laten bouwen. Het zou ons te ver leiden om alle details van het interieur te beschrijven. Meteen een warme oproep om zelf eens te gaan kijken! Toch even vermelden dat onder het stralenkruis links enkele ex-voto’s te zien zijn en dat daarnaast het beeld van de H. Helena staat. Volgens de overlevering vond zij in de vierde eeuw het “ware kruis”.
Eeuwenoude kruisweg De huidige 14 staties – uniek in Vlaanderen! – vormen een geklasseerd dorpsgezicht en zorgen meteen voor de verbinding tussen de parochiekerk en de kruiskapel. De staties dateren van 1878, maar ze werden in 2008 grondig gerestaureerd en op 13 september 2008 door onze huidige bisschop opnieuw ingewijd. Elk jaar opnieuw trekken vele mensen uit Eksaarde en ver daarbuiten op bedevaart langs deze fraai versierde constructies. Elke statie is in neogotische stijl opgebouwd en bevat uiteraard taferelen uit de kruisweg, in bas-reliëf. Alle staties zijn geschonken door toenmalige hoogwaardigheidsbekleders.
Op zaterdag 23 september vertrekt na een eucharistieviering om 19 uur een speciale “kaarsjesprocessie” van de kerk tot aan de kapel. En zo wordt dan de noveen op plechtige wijze afgesloten.
16e Statie Om de bedevaarders op het einde van de kruisweg en het kapelbezoek niet zo maar naar huis te sturen, werd enkele jaren geleden de zogenaamde “16e Statie” in het leven geroepen. Onder de bezielende leiding van Tony Clappaert en zijn medewerkers kunnen de bedevaarders tijdens de noveen achter de kapel terecht voor een natje en een droogje. Vooral bij mooi weer kan het heerlijk vertoeven zijn in de groene tuinen, tot laat in de avond. Vermelden we nog dat de opbrengsten van deze activiteit integraal naar het onderhoud van de kapel gaan.
Een niet onbelangrijk detail: de 16e Statie organiseert jaarlijks een stemmig concert in de intimiteit van de kruiskapel, met een hoog cultureel gehalte. Tevens zorgt ze voor een belangrijke steun aan de parochiale evenementen.
Gilde van het Heilig Kruis Ook in de loop van het jaar is de kruiskapel open voor een bezoekje, een gebed of een offer. Van Pasen tot en met de noveen wordt de kapel elke zondag opengesteld van 14 tot 17 uur. De permanentie wordt verzorgd door een van de leden van de kruisgilde, een vereniging die al bestond in 1358 en daarmee de oudste van Eksaarde en ver daarbuiten! Nieuwe leden moesten een intredegeld betalen (afgeschaft in 1960), maar moeten nog steeds aanvaard worden door de algemene vergadering, voorgezeten door de hoofdman (Gerard Jacob). Elke eerste zondag van de maand gaan zij op het einde van de viering rond in processie met het H. Sacrament. Voorop draagt iemand het H. Kruis en alle gildebroeders vergezellen de priester met hun typische flambeeuwen. Ook dit is een traditie die nog steeds in ere wordt gehouden …
Geert Defauw
Bronnen: -Brochure “De Kruiskapel te Eksaarde & het “Crux Rediviva” door Tony Clappaert -“Geschiedenis van Eksaarde” van Frans De Potter en Jan Broeckaert (1878, heruitgave door http://www.heruitgeverij.be) -Tijdschrift “De Souvereinen”, 2003, 34ste jaargang, p.53-54 -www.kruiskapel.be